Auteur: Jos Lexmond

Charles van Wettum – *Het zal anders (DIV)
Muttew (Eigen beheer) (2023)
114 pagina’s; prijs € 11,70
Omslag: Charles van Wettum
Verkrijgbaar op: Amazon.nl, of bij Charles van Wettum zelf (stuur hem een PB via facebook)

Charles van Wettum. Twee jaar geleden kende niemand hem. Nu moet ik dat ´niemand´ natuurlijk wel enigszins nuanceren. Je mag aannemen dat zijn vrouw hem kende, zijn familie, vrienden en kennissen en zijn (oud)collega’s. Maar SF minnend Nederlands taalgebied… geen mens. En nu… nu mag hij toch al tot de groten van datzelfde taalgebied gerekend worden. Misschien niet in aantallen gepubliceerde verhalen, maar wel in de kwaliteit daarvan.

Charles viel mij meteen al op toen hij, na zijn pensionering, zijn eerste SF-verhalen begon te publiceren. Hij schrijft SF met humor en in de stijl van Arthur C. Clarke en consorten met, echo’s uit de jaren zeventig en tachtig uit de vorige eeuw. Een stijl die me heel erg aansprak. Deze bundel ‘Het zal anders’ publiceerde hij eerst als e-book. Op mijn vraag of ‘Het zal anders’ niet als papieren uitgave beschikbaar was, zette hij er meteen de sokken in om dat te realiseren. Ik lees namelijk geen e-boeken. Ik zit de hele dag al achter een scherm en ik wil mijn ogen ’s avonds (lees ’s nachts) een broodnodige rust cadeau doen en een gewoon én fysiek boek lezen. Hoe dan ook… een paar weken later had ik het resultaat, met een hele fijne opdracht (dat kan maar mooi niet in een e-book) in handen. Een alertere reactie kon ik me nauwelijks voorstellen. Mijn dank is dan ook amper meetbaar.

‘Het zal anders’ bevat tien verhalen van Charles, iets wat zijn oeuvre (zichtbaar in Fandata.nl) ineens behoorlijk toe zal laten nemen. Ik ben meer dan benieuwd. We zullen ze eens één voor één doornemen.

-Teruggaan valt niet mee (SF)
Pracht verhaal, met een leuke dosis humor, over een man die net nog even voor sluitingstijd wat boodschappen moet doen in een supermarkt. Bij de non-food, een spiegel en… Alice in Wonderland, maar dan anders en… hoe kwam je ook alweer uit Wonderland?
-Datazee (SF)
Voor mij is Datazee een verhaal van een dystopische toekomst, een verhaal van een totaal onwenselijke toekomst, naar waar wij hoogstwaarschijnlijk dreigen te gaan. Daarom is het geen verhaal, maar een terechte waarschuwing!!! Dit verhaal is eerder verschenen in Ganymedes 21 (2021).
-Crathos (FA)
Het was natuurlijk de bedoeling dat ik op het verkeerde been gezet werd. Ter hoogte van de laatste zin kwam ik erachter. Leuk gedaan!!!
-Hoe Henri zich ontwikkelt (SF)
Ook deze zag ik niet aankomen. Prachtig verhaal én een pracht oplossing. Waanzinnig goed gevonden. Er rinkelt constant een belletje bij me. Iets dergelijks heb ik eerder gelezen! Het ligt op het puntje van mijn tong. Was het Fredric Brown? (kijkt naarstig zoekend het rijtje verhalen in Fandata na) Nee! Ik zal er waarschijnlijk opkomen als ik deze recensie ingeleverd heb. Dit verhaal dient onverwijld naar EdgeZero opgestuurd te worden!
-Verstrengeling (SF)
Magnifiek verhaal en blijkbaar een van Charles’ eerste. Het verscheen al in Fantastische Vertellingen 50 in 2019. Het beschrijft het ontstaan van… ach, lees zelf maar!
-Bijles (SF)
Zeer origineel en schitterend verhaal over het verschil in culturen en hoe andere culturen, zoals het Chinese, onze Europese cultuur (als dat al bestaat) ziet. Heel erg mooi opgenoteerd!!!
-Big Bang (SF)
Big Bang… een verhaal? Misschien! Een filosofische overpeinzing? Dat zeker! Mooi en… een start van ons eigen universum? Misschien… maar in ieder geval een waarin de liefde de overhand heeft. Laten we hopen dat dit het onze is!!! Het verscheen eerder in 2022 op de website ‘Out of this World’ als onderdeel van de wedstrijd Big Bang onder de titel ‘Geboorte’.
-Uit Afrika (SF)
Kinderen uit de Nieuwe Wereld zijn niet andere dan Kinderen uit de Oude Wereld. Niets nieuws onder de zon. Ik had hier al bijna ‘Geen Fantastiek’ genoteerd, toen het kwartje viel!
-Dat maakt ons mens (SF)
Mooi verhaal, maar je moet er wel bijblijven. Na een ongeluk met een Marsbus, wordt Donna doorboort met een micrometeoriet. De ernstige beschadiging aan haar fysiek is op zich geen probleem, maar als de regulator het begeven heeft… Wat doet dat met haar relatie met Javi? De onderliggende relaties werpen wat problemen op voor de toeschouwers (de lezers). Een ietsie verduidelijking zou zeker helpen!
-Wolken van Jupiter (SF)
Terwijl op aarde de toestand aan het verslechteren is, wonen de dementerende Jocky en haar man Harald op een station in de atmosfeer van Jupiter. Jaren hebben ze bewoners van Jupiter vermoed in de atmosfeer en jaar na jaar meten ze van alles en nog wat in de wolken van de planeet. Magnifiek verhaal over menselijk onvermogen en keuzes…

Prachtige bundel met prachtige diverse verhalen! Er is maar één nadeel aan. Deze bundel had zeker drie of vier keer zo dik gemogen! Bij diverse eerdere gelegenheden, zoals het recenseren van tijdschriften en/of bundels waar Charles van Wettum eerder in opgenomen was, heb ik al gezegd dat Charles een natuurtalent is, die veel te laat met het vertellen van verhalen begonnen is. Maar gelukkig… hij is begonnen én gearriveerd!!!

Je komt hem tegenwoordig overal tegen en zijn verhalen zijn prachtig, humorvol en divers. Hij schrijft als ‘De Groten’ van de jaren zeventig en tachtig. Wat mij betreft mag Charles daar tot het eindigen der dagen mee doorgaan. Met zijn originaliteit blijft alles wat hij schrijft, meer dan interessant! Het is dan voor mij dan ook maar een kwestie van tijd, voordat hij ontdekt wordt door een grote en ‘commerciële’ uitgeverij. Persoonlijk kan het me weinig of niets schelen waar hij publiceert, als hij maar publiceert. NEXT PLEASE!!!

Jos Lexmond

Charlatans (DIV)
Godijn Publishing, Hoorn (2023)
313 pagina’s; prijs 19,99
Omslag: Imber Studios/Ralph Bunschoten

Het is altijd weer een vreugde om de winnaar te vernemen van de jaarlijkse Godijn SF & Fantasy Verhalenwedstrijd van Godijn Publishing. Nog vreugdevoller is het als de bijbehorende anthologie verschijnt. Altijd weer een bron met verhalen waar urenlang uit geput kan worden. Een ding wat ik wel vreemd en verwarrend vind is dat Erwin Colson Thimister de eerste plaats heeft veroverd en op de tweede plaats in het boek komt. Dominique Heuff behaalde de derde plaats (van haar eigen facebook pagina gehaald), maar opende de anthologie. Ik ben dus erg verward in deze. ‘Charlatans’ bevat de vijfentwintig beste verhalen van de Godijn Schrijfwedstrijd, maar de echte uitslag en volgorde van de verhalen is nergens te vinden. Ik dacht, tot nu toe, dat de volgorde ook meteen de rangvolgorde was. Maar… niet dus!!! Ik heb me suf gezocht op het internet, maar er is, over welke schrijfwedstrijd dan ook van Godijn (zelfs niet op de site van Mike Jansen (meznir.info)) HELEMAAL niets te vinden. Vreemd hoor!!! Daar moeten jullie wel iets aan doen de volgende keer, Godijn! De uitslagen van je schrijfwedstrijden moet je zeker toegankelijk houden op je website. Dat vind ik tenminste. Wat ik ook nog even vind, is dat de naam van de auteur, net als de titel, boven het verhaal moet staan. Als lezer moet je steeds heen en weer kijken in de inhoudsopgave wie het verhaal geschreven heeft.

‘Charlatans’ is alweer de zesde versie van deze wedstrijd, welke zeker weer voor verrassende ontdekkingen, zoals elke keer, zorgde. Ook, zoals immer, zijn er weer een behoorlijk aantal nieuwelingen te verwelkomen, die out of the blue (of in goed Nederlands, als een donderslag bij heldere hemel) er ineens zijn met verrassende verhalen, waarvan je denkt… waarom nu pas? Dat geeft hoop voor de toekomst in ons prachtige, maar kleine taalgebied. Maar goed, hoe het ook zij… ik ben heel erg benieuwd naar de verhalen!!!

1. Dominique, Heuff -Apathie (SF)
Zoals Dominique Heuff… dat is er zo eentje die nooit eerder iets gepubliceerd heeft (althans… geen vermelding daarvan in Fandata.nl) en dan boem! Nummer drie (?) met een prachtig en origineel verhaal over verlies en acceptatie, de keuze tussen dood en opnieuw leven. Ik wil wel meer van haar lezen!!!
2. Erwin Colson Thimister – Alleen (SF)
Alweer een onbekende, met een prachtige naam, én dit keer zelfs de winnaar! Een wel zeer fascinerend verhaal, dat moet gezegd. Maar… het moet ook gezegd dat het slechts aan een heel dun draadje hangt. De alien had het gewoonweg zelf moeten doen. Waarom afhankelijk zijn van een primaat? Zoals gezegd, een prima verhaal, maar op kosmische schaal heeft het nauwelijks bestaansrecht. Een eerste plaats lijkt me daarom misschien iets te hoog ingeschat!
3. Daniel Warmoeskerken – Moedervlek (FA)
Prima verhaal wat heel erg lang een ‘gewoon’ verhaal lijkt te zijn, maar…
Er zit trouwens wel een schrijfvoutje in. Je leest op pagina 37 ‘samengeperste’ ogen. Nu kan ik je voorspellen dat als je baby je met samengeperste ogen aankijkt (als ie dat nog kan), dat je daar helemaal niet vrolijk van wordt. Van samengeknepen ogen wel! Muggenziften? Ach…
4. Karen van Soomeren – Gedachtegoed (SF)
Verhaal over een voor mij onwenselijke toekomst. Wel een goed bedachte wereld en mooi klein geschreven. Een serieuze waarschuwing van Karen, over wie, tot nu toe, niets verder bekend is.
5. Ootjers, Miriam – De wolf en Roodkapje (FA)
Een wel heel erg vrije interpretatie van het welbekende sprookje en een meer dan bekend spreekwoord (althans bij mij dan). Maar… wel heel erg leuk gedaan. En nu… De geit en de zeven wolfjes?
6. Erik van der Velden – De like-schouwer (SF)
Een grimmige dystopische blik in de toekomst. De 1984 van 2022 zogezegd. I don’t like it very much. Gelukkig is het maar fictie!!!
7. Jurrian Kuit – Bloedbroeders (HO)
Jurrian Kuit… een voor mij onbekende naam én verder niets van te vinden, maar nu al een groot schrijver. Gemeenschappelijk trauma, maar wie lijdt er nu het meest? Gevoelig verhaal dat binnenkomt.
8. Niels van Eekelen – Alleen de levenden liegen (FA)
Bijzonder leuk verhaal over een necro-heks contra een charlatan necro-heks. Zelfs de doden… Nog een nieuwe naam aan het Fantastieke schrijversfirmament.
9. Charles van Wettum – De markt van honderden werelden (SF)
Prachtig en humorvol verhaal over een intergalactische markt in Bergen op Zoom. Er is zelfs een kraam van Tschai bemand met Chasch, die hun net niet dodelijke nachtmerries aanbieden. Zeer vermakelijk, origineel én met een onverwachte afloop. Een vette grijns kon ik niet onderdrukken. Alweer een bewijs van het kunnen van Charles!!!
10. Ronald van Assen – Vlucht AKI689 (SF)
Een onderzoeksjournalist op zoek naar bewijzen voor het crashen van een aantal ruimteschepen, waarvoor niemand het verband zag. Een gut feeling drijft de journalist, ondanks dat zijn baas het hem verboden heeft. De afloop komt plots en onverwacht.
11. Reinder Veelinx – De haperende zonnewijzer (FA)
Een opvoering van een doelbewust en intelligent opgezet toneelstuk in 1880. Dit met doel de aanwezigen een rad voor de ogen te draaien. Op de een of andere manier… leuk en subtiel!
12. Anika Riemens – De oversteek (FA)
Tussenleven. Een leven tussen leven en hiernamaals. Als je er bent… vertrouw niemand die Fenrir (Noorse god) heet. Mooi verhaal door Anika Riemens, waarvan tot nu toe slechts één verhaal in Fandata.nl.
13. Christian Deterink – De glorieuze terugkeer (SF)
Bijbelteksten, straattaal slang dat absoluut misplaatst staat in de toekomst. Plus nog wat van die kreten. Ik vrees dat dit verhaal me totaal niet aanspreekt. Indien dan uw rechteroog u ergert, trekt het uit, en werpt het van u!
14. Michiel Richards – Het huilverbod (SF)
Tsja… wat zal ik hier eens over zeggen. Ook hier vrees ik dat met ‘Het huilverbod’ ook niet zo veel mee heb en eerlijk gezegd ook niet wat ik er mee aan moet. Het regime… omverwerpen, zou ik zeggen én normaal gaan doen! Ik begrijp de diepere achtergrond evenwel wel.
15. Gitta Van Reeth – Heer van de berg (FA)
De basis van dit verhaal komt natuurlijk menigvuldig voor in vooral sprookjes. ‘Heer van de berg’ is mooi en een stuk origineler geschreven.
16. Elise Schuijtvlot – Kattenkwaad (FA)
Alweer een nieuwe naam voor deze bibliograaf! En… met een speels verhaal, waarvan je verwacht dat het nog verder gaat. Een boek zou misschien een goede optie zijn!
17. Heidi Tijms – De koffie-faal (SF)
Leuk verhaal, van alweer een debutant (!), dat op de een of andere manier veel leuker zou kunnen. Vraag me niet hoe, maar het resultaat vertaalt zich dan waarschijnlijk in de positie in deze anthologie. Overigens… zonde van de koffie!!!
18. Tom Kruijsen – De tijd nemen (SF)
Geen onaardig verhaal met een sterke aanwijzingen, die in de richting van Steampunk wijzen. Het ligt allemaal wel behoorlijk voor de hand en is knap voorspelbaar, maar toch… leuk geschreven. Met wat meer diepgang en ietsie pietsie meer verrassing had het veel beter kunnen scoren (ook al weet ik niet wat het gescoord heeft).
19. Daniel Warmoeskerken – Wit als sneeuw (FA)
Een aardig tweede verhaal van Daniel Warmoeskerken, dat zelfs tegen het einde spannend wordt. De ontmoeting met de dwerg in de herberg (rijmt wel) is wel heel erg gemakkelijk en de gelijkenis met het sprookje Sneeuwwitje ook. Dat kan origineler!!!
20. Nic Magis – Hoe de kaarten vallen (Geen)
Geen Fantastiek! Niets fantastisch in te herkennen. Vreemd hoe dit door de jury heeft weten te komen.
21. Wytske Brouwer – Godspreker (FA)
Fascinerend verhaal van alweer een debutant over een man die de magie beheerst om demonen te verslaan. Maar het gebruik van de magie verteert hemzelf. Had van mij absoluut hoger mogen eindigen.
22. Leo Eijkhout – Sympathie voor de duivel (FA)
Intrigerend verhaal over het ter verantwoording roepen van de opperbevelhebbers van de Engelse, Franse en Duitse legers in de eerste wereldoorlog. Verbazingwekkend dat het zeker geen tien plaatsen hoger eindigde (als ik wist op welke plaats het stond, maar toch!).
23. Heleen van den Hooven – De glasblazer (FA)
Het verhaal heeft mijns inziens een wat moeizame start qua duidelijkheid, maar wint allengs aan betekenis. In mooi taalgebruik gecomponeerd en het heeft een mooi einde. Met een iets sterkere start was een hogere plaatsing zeker gelukt!
24. Sybren Hilgen – De landloper van Ikari (FA)
Een niet onaardige Fantasy uiting, met een evenzo niet onaardige afsluiting. Echter… om een revolte binnen anderhalve pagina te laten slagen, dat krijgen niet veel schrijvers gedaan. Die hebben er meestal een stevig boek, of soms wel een stevige trilogie voor nodig. Ook de magie is discutabel. Krijg je, binnen een tel, een spreuk gepreveld als iemand je met een zwaard te lijf gaat? Hmmm…
25. Mariëlle Douma – De mangodief (FA)
Aandoenlijk verhaal van wat mijns inziens niet echt in deze Charlatans wedstrijd thuishoort. Maar goed… de aandoenlijkheid doet het hem. Leuk verteld!

Bonus verhaal 1. Laurens Wittevronghel – De dromenvanger (SF)
Het bonusverhaal van de winnaar van vorig jaar in de ‘Afvalligen’ schrijfwedstrijd. Het is het bewijs dat hij echt kan schrijven. Zo’n eerste plaats kan soms een toevalstreffer zijn. Een gruwelijk griezelverhaal in een horrorversie van een toekomstige aarde. Toch vreemd dat als je zo’n wedstrijd op je naam zet, het daaropvolgend jaar geen enkel verhaal van je verschijnt. Het bewijs dat je kunt schrijven is nu geleverd! Dus… Laurens, verhalen opsturen. Mogelijkheden te over! Waarom geen poging om de Walkure te gaan winnen!!!
Bonusverhaal 2. Johan Klein Haneveld – Allemaal trucage (SF)
Johan Klein Haneveld heeft als schrijvend jurylid ook altijd het genoegen (althans, dat denk ik) een bonusverhaal toe te voegen aan deze anthologie. Dit keer een mooi verhaal over aliens, die prachtige muziek maken, tot… Johan kan nu zelf ook mee gaan doen om de Walkure zelf te gaan winnen!!! Hij schrijft schitterende verhalen, dus waarom niet?

Alweer een geslaagde anthologie als resultaat van de jaarlijkse schrijfwedstrijd van Godijn Publishing. De vijfentwintig beste verhalen van de wedstrijd zijn hierin opgenomen en er zitten ook alweer onverwacht prachtige verhalen tussen, alhoewel de algemene kwaliteit van het gebodene toch wel ietsje minder lijkt dan in voorgaande jaren. Het kan natuurlijk zijn dat we te veel verwend zijn geraakt in de afgelopen zes jaren. Ondanks het gevoel van iets mindere kwaliteit, is het toch weer fijne verhalenbundel geworden, met alweer een groot aantal onbekenden. Laten we eens zien wie er allemaal van doorgroeien naar fantastieke grootheden van de toekomst. Volgend jaar weer een nieuwe wedstrijd. WALKURE. Prijs voor het korte verhaal in het fantastische genre. Zo gaat het worden, maar heel erg veel gaat er volgens mij niet aan veranderen. Waarom ook? Wat goed is… goed laten blijven. En een eigen naam aan dat goede geven… alleen maar goed!!! We gaan het weer zien!!!

Jos Lexmond

Paul van Leeuwenkamp – *Corresponderend (SF)
De boeken van Tijd van leven – 2
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (2022) Rare boekjes-reeks 62
255 pagina’s; prijs 8,95
Omslag: Ingrid Heit/Marion van Delst

Voor de geboorte, deel 1 van De boeken van Tijd van leven verscheen al in 2014. Je moet dus welhaast tijd van leven hebben om straks in 2032 de gehele trilogie, als het al een trilogie wordt, gelezen te kunnen hebben. Vooral als je al op mijn leeftijd aangekomen bent. Lexmonden worden over het algemeen niet zo heel erg oud, dus het is maar de vraag of ik dat zal gaan halen. We gaan het zien.

Uiteraard moet je bovenstaand drama met een korreltje zout nemen. Het is een poging tot humor mijnerzijds, dat een zekere vorm van waarheid bezit. Ik weet pertinent zeker dat ik ‘Voor de geboorte’ gelezen heb, al lijk ik het destijds niet gerecenseerd te hebben. Ik kon er in ieder geval niets van terugvinden! Ik ga het niet herlezen op dit punt, want er liggen nog stapels recensieboeken te wachten. Maar volgens mij is elk deel ook los leesbaar, dus heb ik het ook dus maar voor dit moment los gelezen. Straks, als ze alle drie (of meer) verschenen zijn (en ik dan nog leef) lees ik ze nog eens achter elkaar. Altijd mooier bij trilogieën of reeksen.

De rug vermeld: “De Rare Boekjes-reeks biedt een springplank voor nieuw of miskend oorspronkelijk Nederlandstalig talent.” Nu is Paul van Leeuwenkamp van alles, maar nieuw of miskend talent kan je hem allerminst noemen. Als je hem bezoekt op Fandata.nl, dan staan er twee (het worden het er met deze dus 3) boeken in en een hele rits verhalen, waarvan ik steekproefsgewijs een verhaal in, bijvoorbeeld het (helaas) teloor gegane King Kong uit 1983, tegenkwam. (Hij timmert natuurlijk al eerder aan de weg. Een tussenliggend verhaal in Corresponderend stamt al uit 1980, zoals u kunt zien). Om over de gigantische hoop biografieën, gedachten, artikelen en essays nog maar te zwijgen. Ook is hij medesamensteller (samen met Remco Meisner) van de jaarlijkse Ganymedes bundel met immer een grote kwaliteit aan Nederlandstalige fantastieke verhalen. Noem dat maar nieuw of miskend! Hij is niet voor niets de winnaar van de Bemoste Beeld-prijs in 2013 (Zie hier https://fantastischevertellingen.nl/index.php/Bemoste_Beeld-prijs voor meer info). De illustere voor- en na-gangers, maken duidelijk dat dit een prijs is, die niet door zomaar iemand gewonnen kan worden.

Maar goed… tot dusver de bloemen en de veren!

‘Corresponderend’ kan je een eenzijdige briefroman noemen. Eenzijdig in de zin van dat de brieven vanuit de persoon Paul geschreven worden, waarin hij duidelijk anticipeert op reacties van de geadresseerde Anna. Het gaat om gebeurtenissen die beide meemaakten, of meningen van Paul, doorspekt met herinneringen. Anna is een vriendin van Paul, een goede vriendin en soms een héél goede vriendin. Tussen de brieven door, verhalen over een toekomstig, dystopisch en overvol Nederland, niet langer een land, maar een stad! Of de verhalen de wereld weerspiegelen waarin Paul en Anna zich bewegen, dat vind ik moeilijk om te zeggen. Ik zal de verhalen hierna even noemen en kort beschrijven, dan krijg je misschien wel een idee.

-De kaping (SF) (Eerder verschenen in Holland SF 03 (1979) en Ganymedes 5 (1980))
Een voor het examen geslaagd terrorist, krijgt op een eiland een maand verdiende rust. Geen mens om zich heen, stilte, zee en eenzaamheid. Heel wat anders dan het leven in de overbevolkte stad Nederland. Na zijn opdracht hoopt hij hier met pensioen te kunnen gaan.
-Wat extra tijd (SF) (Eerder verschenen in SF Terra 60/61 (1982))
Waarin ik maak wat extra tijd voor je een extra betekenis krijgt!
-Nog steeds of weer: Luistert u eens! (SF)
Prachtig en hilarisch verhaal, waarin de waarheid niet eens in het midden ligt. De gebeurtenissen, evenwel, passen wonderwel bij het verhaal.
-Mist (HO) (Eerder verschenen in: Manifesto Bravado 01 (1991))
Fantasmorgen in de mist. Dwergen, monsters, dwangbeelden. Nachtmerries sturen kwade dromen. Waar of onwerkelijkheid?
-Nieuwjaarsreceptie (SF) (Eerder verschenen in: Fantastische Vertellingen 16 (1983))
Verhaal over een man, wiens baan overgenomen is door een robot, wanneer hij met pensioen gestuurd werd. Wat nu?
-Apparatenverliefdheid (SF)
Een zeer aandoenlijk verhaal over het ontstaan van liefde tussen Jan en een koffieapparaat, wat ook weer zijn eigen gedoe oplevert.
-De Future 27 (SF) (Eerder verschenen in: SF Terra 53 (1981))
De Future 27 is een supercomputer gekoppeld aan allerlei nieuwsbronnen. Ook is het mogelijk een mens aan te koppelen, die zo vijftig jaar naar de toekomst verplaatst kon worden. Leuk detail hier is dat het verhaal in 1981 geschreven werd en dat het nu, op dit moment, drieënveertig (bijna vijftig) jaar verder is.
-Stoeptegels (SF) (Eerder verschenen in: Holland-SF 06 (1993))
Huh…? Dat zal het wel zo’n beetje zeggen, denk ik. Wat een vreemd, maar ook heel erg leuk verhaal! Maar… waar het naar toe wil, of… over gaat… Geen idee!

De vele verwijzingen naar muziek en bands in zijn brieven aan Anna, deden herinneringen terugkomen tijdens het lezen. Paul en ik zijn bijna even oud (hij is een klein jaar jonger dan ik) en blijkbaar hadden we, min of meer, dezelfde smaak in muziek destijds). De verwijzing naar Roxy Music brachten een lang vergeten anekdote terug, die ik jullie niet wil onthouden.

Ik maakte vroeger, toen ik nog jong en onbezonnen was, deel uit van een vriendentrio, met lang haar en opgevoerde brommers. In 1972, inderdaad… zo lang geleden al, debuteerde Roxy music met ‘Virginia Plain’. Daar waren wij drieën helemaal idolaat van. In die tijd had een van ons (niet ik) verkering met een meisje uit Nuenen en dus trokken wij naar De Vank aldaar, om op stap te gaan. Een diskjockey draaide plaatjes (diegene waar wij niet zo gek op waren), maar al gauw kwamen we erachter dat hij toevallig ook ‘Virginia Plain’ bij zich had. We vroegen wel tien keer ‘Virginia Plain’ (waanzinnige tekst en je kon zo heerlijk de laatste zin meebrullen: What’s her name? Virginia Plain!), gevolgd door ook nog een aantal keren de achterkant ‘The Numberer’ aan. Dat was niet naar de zin van de aanwezige Nuenense jeugd, met als resultaat dat we na sluiting van de Vank, door de straten van Nuenen nagejaagd werden door diezelfde jeugd. Wij waren sneller! Prachtige vergeten herinnering. Daarvoor ben ik je dankbaar, Paul!

Afijn… terug naar de recensie!

Of je het eenzijdige briefverhaal nu als fantastiek kunt bestempelen… ik zou zeggen van niet, of het moet zich (zoals eerder gezegd) natuurlijk in de (meestal) dystopische setting van de verhalen afspelen. Dan wel natuurlijk. De tussenliggende verhalen, waarvan de meeste (veel) eerder verschenen zijn, natuurlijk wel. Al met al maakt een en ander bij elkaar opgeteld een fascinerend verhaal. In hoeverre het verhalend proza is of een autobiografische roman… dat kan Paul en Paul alleen weten. Waarschijnlijk zijn wij allen (of moet ik voor mezelf spreken?) te beschroomd om het gewoon te vragen.

Excuses voor de lange recensie. Ik hoop dat u, met mij, het einde gehaald hebt. Deze recensie is zo lang geworden, omdat ik dacht dat er dermate veel over te zeggen was, plus natuurlijk de eigen herinnering, die ineens op popte en zijn deel opeiste. Hoe het ook zij… dit meer dan boeiende ‘Corresponderend’ maakt me heel erg benieuwd naar het derde deel van ‘De boeken van tijd van leven’. Als… het maar geen acht jaar gaat duren.

Jos Lexmond

Infinity. De eindbestemming – Guido Eekhaut (YSF)
Enigma & Nomade (slot)
Clavis Uitgeverij, Hasselt – Amsterdam – New York (2023)
Young Adult
295 pagina’s; prijs 22,95
Omslag: Studio Clavis

‘Infinity. De eindbestemming’ is echt en definitief het laatste en afsluitende deel van de Enigma en Nomade trilogie. Met enige weemoed sloeg ik dit boek, na lezing uiteraard, dicht. Het was fantastisch en verbindend en niet alleen voor Young Adults, waar het oorspronkelijk voor was bedoeld, maar volwassenen, zoals ik, kunnen de gehele reeks prima lezen en er meteen een prachtige blik in hun eigen leesverleden doen. Zoals al eerder gememoreerd, de verwijzingen naar giganten uit het verleden, zoals Jack Vance, Isaac Asimov, Cordwainer Smith (ofwel: Paul Linebarger) en meer, zijn legio. Het is niet zo dat Guido Eekhaut zomaar hele stukken uit vroegere SF-verhalen gekopieerd heeft, natuurlijk niet! Maar sommige woorden, namen en begrippen, voert je meteen mee terug naar reeksen prachtige boeken. Guido, geeft in ieder geval prachtige nieuwe universa geschapen die in elke van de twee reeksen, ‘Enigma’ en ‘Nomade’, verhaallijnen hadden en die komen nu in ‘Infinity. De eindbestemming’ prachtig bij elkaar. Voor de Young Adult lezers, omdat het een weergaloos verhaal is, roept het misschien verlangens op naar meer. Voorwaar er is nog veel te vinden in tweedehandsboekenwinkels, dan wel Kringloopzaken, boekenmarkten en Antiquariaten. Ga op zoek en gij zult vinden. De jaren zeventig en tachtig hausse is niet vergaan en wacht immer op nieuwe lezers en lezeressen. Kom en vindt de toekomst in het verleden. Kijk ook eens in Fandata.nl voor schrijvers en titels.

Als je ‘Infinity. De eindbestemming’ openslaat word je meteen een volgorde van lezing van de beide voorgaande reeksen aanbevolen. Handig als je nu pas aan de serie begint en niet zoals de aasgieren, zoals ik, zich meteen op de boeken wierpen toen ze uitkwamen. Wij, de aasgieren dus, werden gedwongen de boeken in de goede volgorde te lezen, doordat ze in de juiste volgorde verschenen.

Dit staat er op de achterflap:
De Turingmensen Britt en Benedicte reizen als ambassadeurs naar de verre planeet Shàng Tai om namens de Verenigde Mensheid de banden aan te halen met de keizer van het Xanthi-rijk. Toevallig zijn ook De Dame Anxil en de voormalige nomadenjongen Aristid op die planeet. Ze hopen een handelscontract af te kunnen sluiten met dit machtige en rijke volk. Juist als Anxil en Aristid zich in de nesten werken door met verkeerde zakenpartners in zee te gaan, stuiten verkenners van de Xanthi op signalen van de verloren gewaande Godavira, de gevreesde Vernietigers van werelden. Wat hebben de Farr hiermee te maken? En Infinity?

Als je dit zo leest, gaat het je niets zeggen als je de voorgaande delen niet genoten hebt, dus echt van het beging af aan bij ‘Enigma. Het geheim van de Kraken’ beginnen. Mij zei het genoeg. En zeker zal het jullie zoveel zeggen, dat het verhaal bijzonder goed en meer dan uitstekend doorwrocht in elkaar zat. Prachtig complex en Melkweg en millennia omvattend. Ik kon er in ieder geen gaten in schieten. Het enige was ik er wel van kan zeggen, is dat het goed is om het in een gang allemaal tot je te nemen. Dat komt het verhaal zeker ten goede. Als ik nog eens tijd heb (haha!) ga ik dat zeker en vast nog eens doen. De zeven boeken staan absoluut in de gigantische virtuele kast met een oneindig aantal planken met nog éénmaal te herlezen verhalen. Moge ik een dermate hoge leeftijd bereiken…

Uiteraard ga ik, zoals gewoonlijk weer niets zeggen over het verhaal en de afloop. Ook zoals gewoonlijk: zelf lezen!!!

Een passage wil ik jullie toch niet onthouden en wel het volgende:

“Mensen (en veel andere soorten) doen vergelijkbare dingen onder vergelijkbare omstandigheden. Dat maakt ze voorspelbaar, wat meegenomen is. Er zijn dure en goedkope hotels, er zijn taxi’s (die rijden of vliegen), er zijn corrupte politiemensen een eerlijke politiemensen, er zijn goede en slechte advocaten, er zijn mensen en Anderen die snel rijk willen worden en daar soms in slagen. En overal is de rijkdom slecht verdeeld. Het menselijk universum is niet vreemd, en de meeste Andere soorten hebben zich aangepast aan de mensheid. Handeldrijven is overal de voornaamste activiteit, geld verdienen het hoogste doel.”

Deze toch wel enigszins boude uitspraak is gedaan door Aristid, maar zijn mond werd uiteraard gevoed door Guido. Persoonlijk vind ik dit nogal iets en hoop dat het niet waar is. Als het wel zo is, dan is het overal dezelfde grote shit en dat zou ik zeer teleurstellend vinden. Tot nu toe, denk ik, zijn we nog geen alien tegengekomen, maar mocht dat in de nabije toekomst wel gebeuren, dan hoop ik dat zijn/haar/het bek(ken), osmosemembranen of peuzelgaatje van verbazing openvalt over de toestanden alhier.

Bovenstaand heeft uiteraard niet met de kwaliteit van het afsluitende verhaal te maken. Ik heb er weer van genoten én op naar het volgende hoogtepunt van Guido Eekhaut. Eh… dat staat een beetje raar, maar jullie weten wat ik bedoel. Aanschaffen, alle zeven delen!

Jos Lexmond

Fantastische Vertellingen 65
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (Maart 2023)
187 pagina’s; prijs € 7,95 (jaarabonnement (4 nummers + Tjonge) € 29,95)
Samenstelling: Remco Meisner
Omslag: Ingrid Heit/Pim Leefsma
Verkrijgbaar op: https://shop.pr1ma.nl/

Fantastische Vertellingen 65. Wat is het? Een boek, een tijdschrift, een anthologie? Dat laatste sowieso. Een driemaandelijks anthologie tijdschrift dan maar? Hoe het ook zij… het is in ieder geval een behoorlijk uit de hand gelopen tijdschrift, waarbij een zekere angst voor de toekomst gerechtvaardigd lijkt te zijn. Over een betrekkelijk aantal jaren behoort een vierhonderd pagina’s tellend blad, allang tot de mogelijkheden. Tot het moment dat we een dergelijk tijdschrift hebben, waarvan het volgende nummer al klaarligt, als je net klaar bent met het lezen van de vorige. Een waarlijk schrikbeeld ontvouwt zich voor onze ogen. Nooit meer tijd om wat anders te lezen dan Fantastische Vertellingen!!! En… waar eindigt dit dan (als al ooit!)? Zucht… met de meer dan afgrijselijke beelden in het hoofd en nachtmerries in het verschiet, begin ik aan deze klus. Enigszins trillend (Waar liggen de kalmeringsmiddelen ook alweer? O… dan maar een stevige borrel) sla ik dit monstertijdschrift open, en lees:

-Mevistisch Melodrama – Remco Meisner, Illustratie: Peter Erhardt & Gert-Jan van den Bemd
Dat als immer, en juist nu, misschien wel meer op een verhaal lijkt dan ooit tevoren. De dilemma’s beginnen nu al!!!
-Charles van Wettum – Stagiair (SF), Illustratie: MOZ
Pracht verhaal over een stagiair die haar baas redt. Is het zo, of is het andersom? Wie redt nu wie? Hoe het ook zij… de een begrijpt de ander
-Onder de indruk (Boekbesprekingen)
Mooie recensies van Charles van Wettum, Finn Audenaert, Johan Klein Haneveld, Paul van Leeuwenkamp en een niet gewaardeerde van ondergetekende, dat laat ik aan jullie capabele inzichten over.
-Tais Teng & Roderick Leeuwenhart – Venus van je dromen (SF), Illustratie: Tais Teng
Een waanzinnig mooi en lang verhaal van een prachtig duo, met een snufje Rotterdam, een theelepel Tonke Dragt (Torenhoog en mijlenbreed) en een hele berg Tais Teng en Roderick Leeuwenhart. Je leest het ultieme SF-verhaal. Zegt het voort, zegt het voort. Sowieso een opname in EdgeZero waard!!!
-Paul van Leeuwenkamp – Tijd voor geschriften -> 1 <- … een persoonlijke maar (vaak) gefundeerde terugblik…
Paul van Leeuwenkamp duikt in de geschiedenis van de tijdschriften. Leuk!!! Mooi en interessant, die beginjaren, die ik meer dan bewust zelf meemaakte. Door geldgebrek kon ik lang niet op alles geabonneerd zijn, maar vele tijdschriften gingen later alsnog door de Spaciale Aanbieding alsnog door mijn handen. Leuk dat ook Fandata meerdere malen wordt genoemd, maar minder leuk dat er nog steeds gaps in onze data, wat betreft die tijdschriften (en trouwens ook bij andere dingen), zit. We weten het, we balen ervan en werken ons in het zweet om deze gaps te dichten. Helaas worden wij ook geconfronteerd met het ‘papieren’ archief. Hoe compleet is dat? Hoe dan ook… wij doen ons best en blijven dat doen. Volmaaktheid is het streven, maar o zo moeilijk te bereiken. Artikel met een vervolg!!!
-Joke Adam – Sancta Maria Mater Temporis (SF), Illustratie: Fred Hemmes
Dit verhaal is opgedragen aan Joke Adams moeder Cécile, die iedereen kon leren lezen. Het doet me heel erg denken aan de jaren zestig, toen ik zelf de lagere school frequenteerde. Niet omdat ik zo goed leerde lezen, dat leerde ik me zelf wel, maar de entourage was heel herkenbaar. Vooral de galmende gangen, de broeders en de strengheid. En vooral… de leraar die, lastige leerlingen (mij niet), meer dan eens aan de kapstok hing. Maar ook meneer Houben uit de derde klas, die in een krakkemikkige kast, stapels, Bessy, De Rode Ridder en Suske en Wiske strips had, die, als de klas goed gewerkt en geluisterd hadden, soms als beloning uitgedeeld werden. Dank je wel, Joke, voor het terugroepen van deze herinneringen!

En dan… een verrassende én prachtige herinnering van Tais Teng naar aanleiding van het overlijden van Caren E. Peeters. Mooi en met liefde geschreven. Zo wil een mens absoluut herinnerd worden. Jammer dat ‘Verhalen die de teddybeer mij influisterde’ nu nooit meer gerealiseerd wordt.

-Paul van Leeuwenkamp – canopy ‘De Mitsukoshi Troostbaby Company
Een groot, en groots, artikel dat Paul opent met een zin uit mijn recensie (op de website van het NCSF te vinden, indien nodig). Als je die zin zo leest, zou je zeggen dat ik het boek van Auke Hulst zo plompverloren neerzet als alleen SF, maar als je even doorleest, Paul, dan kan je heel wat anders concluderen. En wel… dat ik hetzelfde zeg als jij. Ik quote mezelf verder uit diezelfde recensie:
“Maar ‘De Mitsukoshi Troostbaby Company is meer dan dat! Veel meer. Het is grote roman. En dan niet in de zin van de dikke zeshonderd pagina’s dat het beslaat, maar dan bedoel ik uiteraard de grootsheid van het verhaal. Een verhaal van verlies en verdriet en het nastreven van vinden, of opnieuw vinden, van wat je verloren hebt in ruimte en tijd. De SF in dit verhaal is ondergeschikt aan de liefde die ondergaan wordt en verloren raakt.”
Verder is je artikel prachtig en verdere gedachten waard, Paul, maar… ik wilde dit toch nog even vermeld hebben!
-Hervé Suys – Een moordmachine (Geen), Illustratie: Peter Erhardt
Op zich geen onaardig verhaal, echter geen Fantastiek mijns inziens.
-Oxana Langbeen – Oxana’s Oxymoron: Milie Jeux (SF), Illustratie: Marcel Ozymantra
Vaag doet dit me denken, weet niet waarom, aan de verwoestende maatregelen van ene Bolsenaro, gevestigd in Brazilië, op deze aarde. Hij vond slechts een onbewust bos tegenover zich.
-Reinold Widemann – De tik van de metronoom (HO), Illustratie: Gert-Jan van den Bemd
Eerlijk gezegd weet ik niet goed wat ik met dit verhaal aan moet. Het was Fantastiek, dat buiten kijf. Het was ook meer dan leesbaar, ook dat buiten kijf. Maar waar gaat het nu helemaal over? Ik zal er toch nog eens over moeten nadenken! Het is nu een paar dagen later. Nog eens gelezen én… hetzelfde resultaat. Ik zal het moeten accepteren.
-Gerold H. Kort – Aanval (HO), Illustratie: Gidion van de Swaluw
Een man in bed, onbeschermd in een half wakende/slapende toestand. Een monster manifesteert zich. Een eng verhaal dat me met vraagtekens achterlaat. Toch een Vuijeton!?
-Luc Vos – Rode reus (SF)
Onze zon is op weg om in een duizelingwekkend tempo een rode reus te worden. Het is het verhaal van twee kinderen, die een hoopvolle, maar angstaanjagende toch naar een onwaarschijnlijke redding ondernemen. Mooi en lang, maar enigszins naïef verhaal tegen een dystopisch decor.
-Johan Klein Haneveld – Tussenlanding in Qatar (SF), Illustratie: Dick van der Plas
Verhaal met een angstaanjagende opbouw. Wat is gebeurd? Wat is er aan de hand? Onwetendheid is dat soms erger dan weten. Geen idee, maar zoveel is duidelijk…, of toch niet?

Uit!!! Alweer bereiken we het onverbiddelijke einde. Of een tijdschrift (of een boek) nu dik of dun is, altijd zit er weer een einde aan. En… maar goed ook. Dikke Duim in ieder geval voor deze dikke Fantastische vertellingen en Dikke Duim voor Remco Meisner. Hij moet al dat moois toch maar mooi in de beauty van een omslag proppen, na productie in een stugge enveloppe proppen om het daarna in een brievenbus proppen. Mooi karwei, waarvan je jezelf (ik wel althans) serieus af kunt vragen, hoe hij al dit moois nog in het abonnement gepropt krijgt!!! Ik krijg het allemaal wel opgeteld, maar kom dan toch in de rode cijfers uit! Dit soort volumineuze uitgaven toch maar niet al te vaak doen, Remco!!! We willen je absoluut niet failliet zien gaan!

Maar goed… hoe het ook zij… ik heb me met FV65 prima weer een aantal uurtjes vermaakt. En nu is het weer tijd voor iets anders te lezen. Mooi… al begint het verlangen naar FV 66 alweer lichtelijk de kop rond te zeuren. Een verlangen dat nooit gestild lijkt te worden. Misschien is een oneindig doorgaande FV dan toch wel een de oplossing?

Jos Lexmond

November – Thomas Olde Heuvelt (HO)
Meulenhoff Boekerij bv, Amsterdam (2022)
457 pagina’s, € 22,99
Omslag: DPS Design & Prepress Studio

Ergens, tijdens het lezen van ‘November’, zag ik op facebook, iemand schrijven dat hij Thomas Olde Heuvelt beter vond dan Stephen King. Dat zinnetje spookte al een hele tijd door mijn hoofd en op onbewaakte momenten, dat mijn brein niets anders te doen had (komt heel sporadisch voor), was ik het daarmee eens. Maar… eigenlijk wist ik het niet en eigenlijk weet ik het nog steeds niet. Stephen King is natuurlijk bij leven al een legende en zijn laatste boek ‘Fairy Tale’ was weer een bonbon tussen de chocolaatjes. Alhoewel het daar blijkbaar ook niet iedereen het helemaal eens mee was. Hoe dan ook… ik houd van Stephen King en ik houd van Thomas Olde Heuvelt en wie beter is dan wie, kan me eigenlijk niet zo heel erg veel schelen. Stephen King is min of meer aan het einde van zijn carrière, al schrijft hij nog steeds als een malle en Thomas Olde Heuvelt staat nog enigszins aan het begin, ofschoon hij al een heel behoorlijke staat van dienst heeft. Hoe het ook zij… van beiden gaan we nog steeds een hele hoop moois lezen en daar gaat het om.

‘November’ is alweer een mooi verhaal. Mooi? Schitterend! Ik dacht niet dat hij ‘Orakel’ zou kunnen overtreffen, maar doet dat toch maar mooi. Ergens las ik, vraag me niet waar, want ik weet het echt niet meer, dat de kracht van Thomas Olde Heuvelt was, dat hij zijn hoofdpersonen toch nog een Nederlands tintje mee gaf. In eerdere boeken van hem was dat zo, maar in ‘November’ kan ik dat Nederlandse tintje toch niet echt ontdekken. De personen in ‘November’ zijn Amerikaanser dan de Amerikanen. Misschien dat zij verre, hele verre, voorouders hebben die Nederlanders waren, maar dichterbij dan dat zullen ze niet komen, denk ik zo. Maar wat maakt het uit. Ze zijn wie ze zijn en ze zijn zo omdat Thomas ze zo heeft willen laten zijn. De schrijver maakt de dienst uit.

Het verhaal zelf. Het speelt zich voornamelijk af in Bird Street in het plaatsje Lock Haven, Washington. De straat blaakt van het geluk. Er wonen gelukkige mensen met mooie grote huizen en met mooie dure auto’s. De mensen stralen het geluk ook uit. Allemaal zijn ze gezond, fysiek in een goede conditie en hebben succesvolle carrières. Hun kinderen zijn getalenteerd en beloftes voor de toekomst. Kortom… de straat is gelukkig. Bovenmatig en bovennatuurlijk gelukkig. Maar… dat geluk komt met een prijs.

Als het verhaal opent is het 3 november. Het is de derde dag van november en de jaarlijkse ellende is net begonnen. Ineens is alle geluk door de schoorsteen. Verdwenen, in rook opgegaan. De Donkere Dagen zijn aangebroken. Waren ze de andere elf maanden van het jaar overmatig gelukkig, nu zijn ze, voor een maand, overmatig ongelukkig. Wat hen overkomt is niet onoverkomelijk, maar wel lastig en werkt op de zenuwen. En… zoals elk jaar, moet er iemand dood, dat is de prijs van geluk. Sterven door hun hand. Maar wie en hoe en is dat hun gelukkige leven, de rest van het jaar, waard?

Thomas Olde Heuvelt weet als geen ander de spanning met stukjes en beetjes, subtiel en rustig op te voeren. Het verhaal grijpt je bij de strot zo gauw als je eraan begint en ik weet niet hoe het met jullie was (als je het al gelezen hebt), maar mij liet het niet meer los. Je wilt door en slaap is dan niet heel erg belangrijk meer (dat merkt je de volgende dag wel weer). Je voelt het ongemak en telkens als er weer iets onaangenaams gebeurt in die novembermaand, dan voelt dat net zo aan, zoals de lijdende voorwerpen het ondergaan in het verhaal.

‘November’ is geen slash horror. Er worden geen mensen leeggezogen of in mootjes gehakt. De bewoners van Bird Street zijn gewone mensen, zoals jij en ik. En hun angsten zijn dezelfde als die jij en ik hebben. Maar er een ding wat wij als gewone mensen niet hebben en dat is dat wij onze ziel niet aan de duivel verkocht hebben voor elf maanden geluk per jaar. Zij wel!!!

Mocht je het tot nu toe niet gelezen hebben, dan kan ik het jullie van harte aanbevelen. Zet het in ieder geval vast op je Te Lezen lijstje. En lees het dan ook werkelijk. Je zult er geen spijt van krijgen. Ik ben alvast meer dan benieuwd naar het volgende boek van Thomas Olde Heuvelt!!!

Jos Lexmond

De komeet. Speculatieve verhalen
Uitgeverij De Geus (2023) € 21,50
Samenstelling: Vamba Sherif & Martijn Lindeboom
Omslag: Paul Pollman/Cyrus Kabiru/Tony Meintjes

Naar deze anthologie keek ik al lang uit. De release was al een paar keer uitgesteld en telkens schoof ik hem maar weer zuchtend achteruit op mijn lijstje. Waarom keek ik er naar uit? Uiteraard had ik allang gelezen wat erover te lezen was en wat me vooral aantrok, buiten dat het een SF-anthologie was (normaal, toch?), was het feit dat de auteurs niet allen tot de ‘Usual Suspects’ (de meestal bekende deelnemers in de vele anthologieën), zoals ik ze altijd maar noem, behoren. Dat maakt het nieuw en uniek. Niet dat ik de ‘Usual Suspects’ niet waardeer, het is juist het tegenovergestelde, maar de nieuwheid, voor mij dan, van de meeste auteurs vond ik bijzonder aantrekkelijk. ‘De komeet’ was gevuld met niet alledaagse auteurs, op een enkeling, of goed, twee enkelingen, na. Gelegenheidsauteurs? Kan ik niet zeggen, daar moet ik nog onderzoek naar doen, iets wat uiteraard gaat gebeuren bij opname in Fandata. Maar als je de namen ziet en de beknopte biografieën, achter in het boek, dan zijn het veelal exotische en de meesten niet met een Nederlandstalige achtergrond. Mijn interesse was al aanwezig, maar werd alleen maar groter bij het openslaan van ‘De komeet’. Andere kost doet vreten, om het maar eens plastisch uit te drukken. We zullen eens zien wat we op ons bord geschoven krijgen.

-W.E.B. du Bois – De komeet (SF)
Van W.E.B. du Bois had ik, ofschoon ik best wel een geoefend lezer op Fantastiek gebied ben (mag ik best zeggen van mezelf), nog nooit gehoord. Maar ik kan wel begrijpen dat de beide samenstellers ervoor kozen zijn verhaal als basis van deze anthologie te nemen, ondanks dat we een dikke eeuw verder zijn dan in het verhaal. De vooroordelen spelen weliswaar iets minder mee, maar nog steeds is het een prachtverhaal dat me, net als ‘Verbonden’ van Octavia Butler (zie mijn recensie op de NCSF-site), nog stevig raakte.
-Chris Polanen – Under Water Surveiller (SF)
In een woord: Prachtverhaal!!! Toekomstvisie. Mensen die na hun leven nog een overplaatsing in een robotlichaam aan kunnen en ingezet worden als opzichters van onbewuste robots die onderwatersteden bouwen. Een mooie vrijheid zou je denken, maar toch… Mooi verteld!!! Chris Polanen is een Surinaamse schrijver die wij, SF-liefhebbers zijnde, wel al kennen. Hij schreef de SF-roman ‘Waterjager’.
-Rochita – Loenen-Ruiz – Hymne van de overlevers (SF)
Op zich een geweldig verhaal over onderdrukking, vluchten, aarden op een nieuwe wereld en vrede met die wereld sluiten. De haat tegen vroegere onderdrukkers blijft. Hoe ga je daar mee om? Het lezen wordt hier evenwel niet gemakkelijk gemaakt met vele vreemde namen, termen en begrippen, die amper verklaard worden. Zachtjes aan worden betekenissen duidelijker, maar lang niet allemaal. Het blijft raden en dat leidt af.
-Rashid Novaire – Terugkeren (FA/SF)
Twijfelend plaatste ik dit verhaal in eerste instantie in het genre Fantasy, later toch, er nog steeds over twijfelend, er maar SF aan gehangen. Ik moet het nog een keer of twee lezen, want is het überhaupt wel Fantastiek? Vreemd, maar ook uitermate boeiend.
-Dido Michelsen – Achter het schild (SF)
Als er een uitbraak van een virus is geconstateerd, wordt het kwartier door krachtvelden afgesloten. Prima zou je zeggen. Maar in het geval van een moeder die gescheiden wordt van haar dochter, is het een ware hel. Noem me één moeder die geen hemel en aarde zou bewegen om weer herenigd te worden. Hemel en aarde, en…
-Mira Feticu – Ovidius (SF)
Een intrigerend briefverhaal van Ovidius, die naar zijn vrouw Calpurnia schrijft. Een verbazingwekkend verslag van zijn verbanning (door keizer Augustus) naar Tomi, Het land achter de Styx, of op een verre ster.
-Roderick Leeuwenhart – Wat moeten wij met de wolf & hoe maken wij van hem een Nederlander (SF)
Intelligent en indringend toekomstverhaal over de relatie tussen mens aan de ene kant en de mens/hond aan de andere kant. Op de Veluwe zorgt een synthetische intelligentie voor communicatie tussen beiden.
-Clarice Gargard – Zonnekind (FA)
Mooi, maar vreemd aandoend verhaal. Ondanks het vele lezen van ondergetekende, nog nooit zoiets tegengekomen. Paranormaal, tijdlijnen, aanpassing van de werkelijkheid? Het verdient nog een aanzienlijk indalen.
-Sholeh Rezazadeh – Onder de sneeuw (SF)
Prachtig! Als je in 2015 in Nederland arriveerde en dan nu zó in het Nederlands kan schrijven, dan heb je ongetwijfeld een talenknobbel. Slechts drie jaar na aankomst tekende ze al een contract voor de uitgave van haar roman ‘De hemel is altijd paars’. De Volkskrant riep haar uit tot een van de literaire talenten van 2022. Onvoorstelbaar! ‘Onder de sneeuw’ is vervreemdend, in een vreemde toekomst met vreemde mogelijkheden.
-De Chrononauten – In het groene maanlicht (SF)
Wie zijn de Chrononauten? Wel… Christiaan Fruneaux & Edwin Gardner. Ik kom de naam (of namen) voor het eerst in deze hoedanigheid tegen. Het begin van iets moois? Wie zal het zeggen. Dit verhaal is origineel te noemen. Betrekkelijk veel info over Nederland in de 22ste eeuw. Hoeveel kan er gebeuren in slechts 1 eeuw, en past dat allemaal wel in een verhaal van slechts 22 pagina’s. Ik zeg: JA!
-Shanti Singh – De tijdlus (SF)
Een poging een agressieve afwijking bij haar man te repareren. Lastig en blijkbaar niet te doen. Wat doet dat voor een slachtoffer?
-Khadija al Mourabit – Proxima (Simulacra) (SF)
De mensheid lijkt te zijn verhuisd naar Proxima. Lijkt, zeg ik! Misschien waar, of misschien niet waar. Alles wat er gebeurd is een enorme Mindfuck, of niet. Lees en oordeel zelf, of niet.
-weegbree – De dans van de kiezelwieren (FA)
weegbree werkt als schrijver, kok en kaasverkoper. Maar wie erachter steekt? Het is in ieder geval iemand met een fascinerend en onbekend pseudoniem. Het zal nog een hele klus worden om te achterhalen wie daarachter zit, zo we daar al achter komen. Hoe dan ook… even fascinerend is het verhaal. Het verlangen, het zoeken naar een manier van permanente metamorfose. Terug naar de oorspronkelijk vorm. Prachtig!
-Liang de Beer – De terugkeer van de komeet (SF)
Trieste dystopie met verwoestende klimaat ellende en daar intussen menselijke inzichten en herzoeken naar een plaats in de samenleving. Familie helpt en ook weer niet en dat maakt het er ook niet gemakkelijker op.
-Vamba Sheriff & Martijn Lindeboom – Gloed van de wederhelften (SF)
De afsluiting van dit prachtige werk, wordt terecht gedaan door beide samenstellers dezes. Een verwoest Noordelijk halfrond van onze aarde en een zoektocht van mensen naar elkaar. Mooi beschreven, maar ik denk eigenlijk wel dat er nog een vervolg in zit. Misschien zelfs wel een roman. Laat maar komen!!!

‘De komeet. Speculatieve fictie’ is een prachtige en frisse literaire anthologie geworden. Veel verrassende verhalen die allemaal een speculatieve inslag hebben. Geschreven door een evenwel
verrassende rij van voor mij, veelal onbekende auteurs, nieuwe vaderlanders, waarvan sommigen al ruimschoots hun sporen op literair gebied verdiend hebben. Maar… waar ik nog nooit gehoord had. SF-oogkleppen op? Ontegenzeggelijk!!! En nog steeds!!! En… die zet ik ook niet meer af, maar ze gaan wel open voor dit soort werk. Dus… waarom niet meer? Waarom geen ‘De komeet 2’? Of in ieder geval vertaling van een aantal tips en suggesties van de beide samenstellers. Kom maar op!!! Suggestie van mij! Aanschaffen en lezen!!!

Jos Lexmond

Charles van Wettum – Sherlock & Rex (SF)
Snuffel-reeks 10
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (2023)
101 pagina’s; prijs € 9,95
Illustraties: Marcel Ozymantra
Omslag: Ingrid Heit/Marcel Ozymantra
Verkrijgbaar op: https://shop.pr1ma.nl/

Kan je van een schrijver zeggen dat ie gearriveerd is, als hij nog maar een weinig verhalen (in Fandata zijn nu een achttal verhalen opgenomen, maar dezes staat er nog niet in en nog een paar verhalen niet, we (ik met name) loop een beetje (?) achter) heeft gepubliceerd? In het geval van Charles van Wettum kan ik daar volmondig JA! op antwoorden. In een recensie van ´Fantastische Vertellingen 64´ schreef ik eerder: “Charles van Wettum. Hij was er ineens. Toch ook al niet heel erg piep meer, maar schrijft als een God. Waarom niet heel veel eerder begonnen? Werk… dat zat hem schijnbaar dwars en nu met pensioen zijnde… maar toch. Hij had vele fantastieke schrijvers naar de kroon kunnen steken. Niet dat hij dat nu al niet doet, maar het had nog veel mooier kunnen zijn. Afijn… we gaan het ermee doen én ervan genieten. Prachtige nieuwe ster aan het vaderlandstalige firmament.” Hij moest ervan blozen, liet hij in een reactie daarop weten op Facebook. Van mijn kant was er geen woord van gelogen. Hij is in ieder geval actief genoeg, qua productie begint hij al aardig op Johan Klein Haneveld te lijken (van hem krijgen we in juli dit jaar de nummer 11 in de Snuffel-reeks). Maar goed… Charles schrijft SF naar mijn SF-hart en vervuld mijn immer aanwezige hunkering naar goede SF. Hij schrijft als de vijftigers, zestigers en zeventigers van de vorige eeuw: Niven, Asimov, Bear, Van Vogt en noem ze maar op. Daar ben ik bijzonder op gesteld.

Zo ook de twee verhalen, wel verhalen… misschien te lang, novelles, misschien iets te kort. Ah wel… lange verhalen dan maar, in deze uitgave van de Snuffelreeks van de Fantastische Vertellingen. Beiden over Sherlock en Rex, zijn datahond, maar beiden zo verschillend dat het wel heel erg mooi is.

Het eerste verhaal: ‘De dokter in het donker’ begint met de levering van een medische diagnose androïde, de zogenaamde DA10 (of dokter Datien, zoals hij daarna genoemd wordt), geleverd wordt op de spoedeisende hulp van een ziekenhuis. Met een druk op de knop wordt hij geactiveerd, de monteur parkeert hem in een hoek en gaat naar zijn volgende klus. DA10 begint meteen met zijn werk en ergert daarbij meteen zijn ontzettend drukke nieuwe baas en wordt weggestuurd en bij een koffieapparaat gezet. Maar zijn werk gaat meteen door. Bij een meisje constateert hij een onvermoede diabetes en neemt meteen actie. Het wordt niet gewaardeerd. Zijn baas ziet hem en draagt een beveiliger op DA10 uit zijn ogen te halen en zestig minuten nadat hij geactiveerd was staat DA10 buiten het ziekenhuis. Wat nu… DA10 is een snelle leerling. Sherlock, met Rex, wordt ingeschakeld om de ‘diefstal’ van DA10 op te lossen. Ze kosten namelijk een godsvermogen. Prachtig verhaal, magnifiek gecomponeerd en absoluut voor te stellen dat zoiets gebeurt.

Het tweede verhaal: ‘Moord onder een blauwe zon’ is heel wat anders. Nou ja… de hoofdpersonen zijn dezelfde. Op de planeet Madonna, beschenen door een fel witte zon met een blauw waas, is Tonkon, het Hoofd Financiën van een lokale Mormon vestiging én een koddige Madonna, vermoord. Aan Sherlock en Rex de opdracht het hoe en waarom te achterhalen. Heel anders dan het eerste verhaal en zeker de Madonna’s brengen een geheel andere sfeer in, als het eerste verhaal. Zoals gezegd heel erg anders maar ook weer heel erg leuk en de moeite meer dan waard.

Charles van Wettum smaakt dus naar meer. Naar heel erg veel meer. Onlangs verscheen zijn e-bundel ‘Het zal anders’ met een tiental nieuwe verhalen erin. Nou zit ik de hele dag al achter schermen en ben ik dat ’s avonds, als ik lees, beu, dus op mijn vraag of er geen papieren versie bestaat (of gaat bestaan), is hij op zoek naar een productie, dan wel verspreidingsmogelijkheid. Moge hij daar absoluut vroeg of laat (maar liever vroeg) in slagen. Als je nog geen verhalen van Charles hebt gelezen (hoe is dat nu mogelijk?), dan is Sherlock & Rex uitgave een pracht om mee te beginnen!!!

Jos Lexmond

*Bloedzuigers in de polder
In de polder 4
EdgeZero Publicaties (2022) € 13,74
Samenstelling: Mike Jansen
Omslag: Mike Jansen/Tais Teng
Illustraties: Pexels en Pixabay
Verkrijgbaar via Amazon.de

Bij een keer is er misschien sprake van een incident; een tweede keer is het misschien nog toeval, maar een derde keer is er zeker al sprake van een patroon. Bij de vierde kunnen we er met een gerust hart van uit gaan dat de ‘In de polder’ reeks een blijver is en dat we daar dan tot in eeuwigen dage jaarlijks van mogen blijven genieten. Want genieten… dat heb ik zeker en vast weer gedaan. Echte én vooral lekkere horror wordt in Nederland danig gemist en ik weet zeker dat ik niet alleen voor mezelf spreek. Dus… wat mij betreft meer horror, uit het oorspronkelijke Nederlandse taalgebied, maar zeker ook vertaalde horror. Dat laatste moeten we, op een enkeling na, zowat helemaal ontberen. Waar zijn de dagen van Clive Barker, Jon Ajvide Lindqvist en vele anderen? Voorgoed in het verleden. Maar goed… wij hebben ‘in de polder’ en laten we daar toch vooral dankbaar en blij mee zijn. De rijke inhoud van deze anthologie is hieronder zinnig, dan wel onzinnig behandeld.

-Tais Teng – Een grafkrans van paarse knoflookbloemen (SF)
Prachtige titel. Tais komt met een nieuw Hans d’Ancy verhaal. Het was alweer een tijdje geleden dat die zijn opwachting maakte. Té lang geleden. Hans heeft een dochter gekregen, wat een heel erg leuke toevoeging is in het verhaal. Het is een mooi uitgewerkte vertelling over een moord.
-Rob Geukens – Take it easy (HO)
Een voorbeeld van een bloedzuiger verhaal kan ik het verhaal van Rob Geukens niet echt noemen, maar dat je je leven kwijt bent… dat moge duidelijk zijn. Als ik de keuze had… dan koos ik toch maar voor een bloedzuiger!
-Maarten Luikhoven – Dagboek van een Donselaar (SF)
Een welhaast gezellig verhaal over doem en dystopie. Overleven hoeft geen drama te zijn, overleven kan ook heel erg leuk zijn. Niks mis met overleven!!!
-Anaïd Haen – Bloedarremoede (HO)
Dolle Pret!!! Anaïd Haen heeft van ‘Bloedarremoede’ iets moois gemaakt. Bij zombienette kwam ik al helemaal niet meer bij van het lachen. Meer van dit graag én rap!!!
-Joost Uitdehaag – De hippiekolonie (HO)
Een onschuldige ontmoeting in een bus, maar wel een betoverende. Een onschuldige uitnodiging voor een feestje waar je naïef naartoe gaat. So far, so good. Maar dan…
-Johan Klein Haneveld – Parasiet (SF)
Fascinerend verhaal over een luis in de pels. Overleven is het credo en dat is wat het is. Prachtige variatie op het vampierthema.
-Laura Scheepers & Mike Jansen – Nimmer oud (HO)
Laura Scheepers en Mike Jansen. Zonder twijfel kan ik hen een gouden duo noemen. Al eerder bleek hun samenwerking een geweldig resultaat op te leveren en zo ook nu weer.
-Frank Roger – De tanden in het vlees (HO)
Frank werd van de week 666, een ideale leeftijd dus om een stukje waanzinnige en slash horror te schrijven én daar is hij wonderwel is geslaagd. Moge hij lang 666 blijven!!!
-Wendy Torenvliet – Bloedrooster (HO)
Magnifiek apocalyptisch verhaal, met toch nog wel een sprankje hoop voor de toekomst. Wat corona wel niet vermag, of vermocht natuurlijk.
-Django Mathijssen – Het blijft toch je dochter (SF/HO)
Normaal gesproken doen vaders alles wat in hun macht ligt om hun kinderen, dochters dan wel zonen, te redden van de meest vreselijke situaties, maar…
-Jaap Boekestein – Water en Bloed (HO)
Alweer een prachtverhaal van Jaap. Het monsteren van een dagelijkse knecht, gaat niet over een nacht ijs. Het is een gedegen klus, maar… het loopt als een trein.
-Kelly van der Laan – Overdrachtsvlekken (HO)
Te gek verhaal met een onvermoede vorm van vampirisme. Nooit gedacht dat er zo’n manier zou kunnen bestaan. Zeer origineel te noemen. Wat mij betreft weer een EdgeZero kandidaat.
-Eowen Valk – Tussen nachtsiroop en wijwaterpatronen (HO)
Een schoolvoorbeeld van een mooie titel. Zo eentje waar Tais Teng en Jaap Boekestein patent op hebben. Ik ben er in ieder geval dol op. Of deze de lading dekt… ontdek het al lezend!
-Dick van der Bij – De Amalgaam Wende ((HO)
Verwonderd maar verheugd verbaas ik me over de zowat oneindige vampiermogelijkheden. De manier waarop Dick van der Bij er Till Lindemann van Rammstein (mijn top Favo Duitse band), erbij betrekt, doen me steunen van extase!!!
-Rebecca Palmas – Nachtwaker (HO)
Rebecca Palmas… een nieuwe ster aan het vaderlandse schrijversfirmament (of een onbekend pseudoniem natuurlijk) … én leuk! Daar wil ik voorlopig wel meer van lezen!!!
-Jan J.B. Kuipers – Het klooster in de duinen (HO)
Jan J.B. hangt Zeeuwse mythen en sagen aan een gruwelijke Noord Atlantische legende en dit al vindt plaats op het strand van Wulpenzand. Waarheid of fictie… de waarheid ligt als immer in het midden.
-Jorrit de Klerk – Iets lekkers (HO)
Jorrit de Klerk spreekt een waar woord. In een verzorgingshuis heb je alles (nou ja… bijna dan) achter je liggen. Daarbuiten liggen er voornamelijk dingen voor je, maar… of dat voor Boenie’s ook zo is?
-Esther Wagenaar – De sollicitatie (HO)
Esther Wagenaar zet de lezer op het verkeerde been en weet dat tot het einde toe moeiteloos vol te houden. Alle lof dus! Zelf zag ik het ook niet aankomen. Dubbele lof dus!!!
-Wouter van Gorp – Bloedarmoede (HO)
Zorgvuldig gecomponeerd verhaal zoals we van Wouter van Gorp gewend zijn. Een familievloek, een heftige familievloek, een oud KNIL-drama in een nieuw jasje?
-Edward van Egmond – Graaf Graf (HO)
Dit is een soort van Horror slapstick, een hoop uitgemolken horrorelementen op een hoop, maar wel leuk. Maar of ik er nog meer van aan zou kunnen…
-Mike Jansen – De dromenbewaarders van Xiz (SF)
Mike Jansen schreef dit prima en originele sluitstuk van deze schitterende vierde editie. Wie is bereid?

Al met al alweer een magnifiek deel uit de ‘in de polder’ reeks. Zo te zien hebben we hier het summum van de Nederlandstalige horrorauteurs verzameld, iets waar ik meer dan blij van werd. Als ik de verhalen zou moeten beoordelen tussen de een en de tien, dan zou er geen onder de zeven scoren. Er staan er ook nog wel een aantal in, die in de volgende uitgave van EdgeZero niet zouden misstaan. Insturen dus, auteurs!!! Ik wil ze zeker en vast nog wel een keer lezen!

Wat ‘in de polder’ betreft… ik voorzie, zolang de initiatiefnemer en zin in heeft en blijft houden, een voortdurend uitbreidende reeks. De mogelijkheden zijn nog legio. Om er maar eens een paar te noemen: ‘Spoken in de polder’, ‘Aliens in de polder’, ‘William Hope Hodgson in de polder’, ‘August Derleth in de polder’, ‘Zombies in de polder’, of zelfs misschien wel: ‘Eddy C. Bertin in de polder’. Als ik er nog even verder over na zou denken, dan zijn er vast nog wel zoveel bij te bedenken, dat we zeker tot het begin van de 22ste eeuw vooruit kunnen. De mogelijkheden zijn legio, maar de keuze van de titel voor de volgende ligt toch bij Mike. Een nieuwe ‘in de polder’ is in ieder geval meer dan welkom. We verblijven maar in gespannen afwachting, meer kan een smachtende liefhebber niet doen.

Jos Lexmond

Andere tijden – Guido Eekhaut (YSF)
Nomade 3 (en slot)
Clavis Uitgeverij, Hasselt – Amsterdam – New York (2023)
Young Adult
246 pagina’s; prijs 18,95
Omslag: Studio Clavis

‘Vreemde werelden’, het tweede deel van de Nomade trilogie, verscheen… wanneer ook alweer? Ik weet het even niet en ga het even uitzoeken. Blijf aan de lijn… … … ah, daar ben ik weer en ik weet het: In januari 2021. Ik was me er niet van bewust dat het zo lang al geleden was en dat er dus zo lang tussen beide delen zat. Waar het aan lag… ik heb geen idee. Nooit iets over gehoord. Aan Guido zelf? Dat denk ik eigenlijk niet, aan Clavis dan? Ook nooit iets over gehoord. Nou ja, het is van geen belang. Het is belangrijker dat ik nu dit deel in handen had en eindelijk verder kon kezen. Dat was nog wel even een dingetje, want ik moet eerlijk bekennen dat ik beide eerdere delen van Nomade én de gehele Enigma trilogie, ondanks dat het laatste deel van die trilogie eind 2021 nog verscheen. Alzheimer, welnee (hoewel we wel mijn geheugen gaan laten onderzoeken, omdat ik te veel vergeet volgens mijn vrouw) … ik lees nu eenmaal heel erg veel en de kop is te vol om alles te onthouden. Ik denk dat het een soort van beschermmechanisme van het brein is om niet uit elkaar te ploffen. Even heb ik overwogen om de gehele serie nog eens vanaf het begin tot mij te nemen, maar als u de stapel nog te recenseren boeken zou kunnen zien, plus diegene dit ik nog zou willen recenseren (maar me met alienkracht in moet houden ze niet aan te vragen), dan is dit een onmogelijkheid. Jammer… zaten er maar meer uren in een nacht!!!

Vooralsnog heb ik mijn beide recensies van de eerdere delen van Nomade nog eens doorgenomen. Heel veel wijzer werd ik daar niet van. Hoe kan het ook anders. Ik probeer het doelbewust een beetje vaag te houden omdat ik niet al te veel weg wil geven van het verhaal. Er moet altijd een behoorlijk deel over blijven, om je over te verbazen. Wel zag ik veel meer over de achtergronden en de verschillende verbintenissen met de SF-schrijvers uit mijn jeugd. Jack Vance, Isaac Asimov, Theodore Sturgeon, Cordwainer Smith en ook misschien ook nog wel: Eric Frank Russell. Misschien is het voor jou ook nog wel eens handig om ze nog eens door te nemen. Ze staan op de site van het NCSF!!!

Maar goed… de ervaring van ‘Andere tijden’, was geen andere dan met de andere twee delen. Het was weer heerlijk!!! Ik was amper twee bladzijden ver in ‘Andere tijden’ of de verwijzingen naar Isaac Asimov en Jack Vance, waren nu al legio. Een waar feest van herkenning. Uiteraard geldt dit natuurlijk voor een oude SF gek al ik, de Young Adults van deze wereld, waarvoor het boek bestemd is, hebben totaal geen weet van dit. Niet erg. Het is voornamelijk de bedoeling dat je genoegen haalt uit dit verhaal en als dat voor hun een andere positieve ervaring oproept, dan is dat prima!

Ik ga uiteraard niet te veel vertellen over het verhaal, dat moeten jullie zoals gewoonlijk maar zelf en onbevooroordeeld doen. Het is in ieder geval zo dat Aristid en zijn gemêleerde gezelschap aan het begin van dit verhaal in hun ruimteschip Empherio aankomen op Trantor, bekend als de planeet van archieven, bibliotheken, academische bezoekers en immense, vierhonderd etages tellende databanken die tot diep in de grond reiken. Daar gaan ze op zoek naar ‘De Kronieken van Nieuw Venetië’ Waarom? En zullen ze die wel vinden? Je merkt het vanzelf!!!

Ik kan jullie in ieder geval de inleiding van hoofdstuk 12 op pagina 117 niet al onthouden. Het gaat als volgt:

“Een schitterende, intelligente vergissing in een mysterieus universum, dat is de mens. Hetzelfde kan gezegd worden van andere intelligente soorten. De mens is in geen enkel opzicht beter dan andere soorten. Iedereen heeft zijn eigen zonden, tekortkomingen, illusies. Geen enkele Schepper, Maker of Godheid is daarvoor verantwoordelijk.”

Prachtig!!! Het gaat nog verder, maar dit deel vond ik een wel heel belangrijk filosofisch statement. Ik kon er geen gaten in schieten!!! Doe ermee wat u wilt, maar leef er in ieder geval naar!!! Guido en ik weten het, nu de rest van de mensheid nog. De een zal het harder nodig hebben dan de ander!

In ieder geval is ‘Andere tijden’ een serieuze opmaat naar ‘Infinity’, het zevende en verbindende deel van de Enigma en Nomade trilogieën. Gelukkig ontving ik dit deel binnen twee weken na ontvangst van ‘Andere tijden’. Ik hoefde gelukkig weer geen twee jaar te wachten. Daarvan dus binnen niet al te lange tijd de recensie, maar voor nu… heel veel plezier met ‘Andere tijden’. Ik heb het al vast en zeker gehad en er weer veel van opgestoken.

Jos Lexmond