Auteur: Jos Lexmond

Amusement en het Spel om de Royalty’s – Antoni Dol (SF)
De superrealiteit, deel 2
IO, Independent Publisher, Amsterdam – (2022)
233 pagina’s; prijs 19,95
Omslag: Antoni Dol

Antoni Dol studeerde af als illustrator, studeerde reclame en was drie jaar freelance illustrator. Daarna werkte hij twintig jaar in de IT voor bekende Nederlandse bedrijven, zo staat op de achterflap vermeld. Prima basis om deze verhalen van ‘De superrealiteit’ te schrijven, lijkt me zo. Of het ook echt noodzakelijk is bij het spelen van de games, dat betwijfel ik. Zelf ben ik geen gamer, nooit geweest en zal het ook nooit worden ook. Als ik mijn kleinzoons, die er wel pap van lusten, bezig zie, dan ben ik blij dat ik er niets mee van doen heb. Ik zou van dat geflits epilepsie krijgen, denk ik. Misschien als ik jonger was geweest. Toen vond ik flipperen wel leuk en het spelletje Pong (een van de eerste videospellen) ging ook wel, als je het tenminste op halve snelheid deed, want anders kon ik het niet bijhouden.

Goed… genoeg daarover, voor jullie een verkeerd beeld van me krijgen. Laten we ons concentreren op ‘Amusement en het Spel om de Royalty’s’. Wat niet op de achterflap staat is dat Antoni Dol een prachtige schrijver is die tot nu ons heel erg originele verhalen bracht, maar dat is natuurlijk niet iets dat je van jezelf zegt. Daarom zeg ik het dan maar.

Zo was de situatie in ‘Reclame en de Kunst van het Hacken’, het eerste deel van ‘De superrealiteit’ dusdanig benauwend op het toekomstige reclamegebied, dat ik er de koude rillingen van kreeg. Het was een prima voortzetting en vooruitzicht op de ontwikkelingen op het reclamegebied, die je je maar kon voorstellen. Angstwekkend ook, maar dat had ik al gezegd. Prachtig!!! In dit tweede deel gaat het, in het kort gezegd over wie de originele bedenkers zijn van het verhaal achter ‘Auxiliary Earth’, een spel waarin spelers op een alternatieve planeet om opnieuw te beginnen. Ondanks dat het verhaal prachtig en meer dan boeiend geschreven is en een onderwerp dat ook zeer goed in een toekomstig wereld past, is de jacht op originele bedenkers, van wat voor verhaal dan ook, en de bijbehorend uitbetaling van de royalty’s, een probleem van alle tijden. Met een beetje aanpassingen en goede wil, zou het verhaal zich ook in deze tijd af kunnen spelen, of zelfs waarschijnlijk wel in het verleden ook. Eigendomsrechten van verhalen of ideeën, daar gaan ettelijke rechtszaken over en worden behoorlijke bedragen aan schadevergoedingen bedongen. Waarschijnlijk zijn er voldoende voorbeelden van dingen waar niet over gevochten wordt, omdat ze niet opgemerkt worden of veel te diep weggestopt zijn om opgemerkt te worden.

Hoe dan ook… hoe goed en boeiend de speurtocht naar de geestelijke vader (of moeder natuurlijk) achter het spel dan ook was, vond ik het tweede deel wel ietsje minder dan het eerste en wel om bovenvermelde reden. Het had geen SF behoeven te zijn en het verhaal zou toch als een huis blijven staan. Dat is jammer, maar de gewone realiteit. Maar… het is toch ook weer tijd om vooruit te kijken. De titel van het derde deel van ‘De superrealiteit’, heb ik in ieder geval al wel gespot. Het gaat ‘Verslaving en de Kick op Bestelling’ heten. Daarmee kan je in ieder geval alle toekomstige kanten mee op. Nieuwe verslavingen met daarbij behorende nieuwe problemen. Ik ben er nu alweer meer dan benieuwd naar. Op zijn website nog de veelbelovende mededeling dat het een serie van potentieel oneindig aantal delen kan zijn en dat hij al een aantal titels heeft genoteerd. Dat belooft!!!

Jos Lexmond

Uitzicht van hoge plaatsen voor de kampioen der weduwe-zusters – Jaap Boekestein (SF)
Sergio Wilhelm Wang-von Luhfthoven
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (2021) Rare boekjes-reeks 61
56 pagina’s; prijs 4,95
Omslag: Ingrid Heit/Fred Hemmes

Van een aantal schrijvers wil ik ECHT alles lezen en Jaap Boekestein is er daar een van. Samen met Tais Teng of alleen… het maakt me niets uit. Echt alles. Wat is het dan is, dat ik alles door mijn ogen wil halen? Zegt u het maar, want ik kan het niet echt (of echt niet) benoemen. Er zit altijd wel een g(r)limlach in en de prachtige titels (die op zich al een verhaal zijn, kijk die hierboven maar weer eens) spreken me altijd aan. Zijn huidige schelm, Sergio Wilhelm Wang-von Luhfthoven, is een van de meest aansprekende en zijn avonturen zijn geweldig. Hij is een mengeling van de Jack Vance detectives, zoals Kirth Gersen uit de Duivelsprinsenreeks, Magnus Ridolph, Miro Hetzel en de superschelm Cugel de Slimme. Maar Jaap heeft een prachtige eigen stempel op de man geplaatst en zo is het een magnifieke dondersteen geworden. Laatst las ik ergens dat Jaap al een 380.000 (of zijn het inmiddels alweer meer) woorden aan verhalen aan deze Sergio gespendeerd heeft, dus waarschijnlijk hebben we nog het een en ander tegoed. Ik kan niets anders dan verlekkerd… “laat maar komen dan”, te zeggen. Inmiddels hebben we in ieder geval al van een vijftal (als ik me niet vergis) stevige verhalen (waarvan een met Tais Teng samen ‘Contrapunt van antieke spiegelbeelden’ als nummer 8 in de Snuffel-reeks (ook van Fantastische Vertellingen) in 2021) mogen genieten. Geen idee hoeveel dat in woorden is, maar het zal de 380.000 niet halen, dus er zit nog wel wat in het vat.

Wat inmiddels het vat ontsprongen is, is ‘Uitzicht van hoge plaatsen voor de kampioen der weduwe-zusters’. Prachtige titel. Alweer!!! Waarin onze von Luhfthoven (wat is dat Luhfthoven toch lastig te tikken, wat doe je me toch aan, Jaap. Gelukkig bestaat er zoiets als cut and paste. Maar er blijft wel zoiets als een eerste keer) zijn zinnen heeft gezet op een woning genaamd ‘De Gulden Pillarium’ wat in de hoofdstad Grand Fanare van Hellesion IV gevestigd is en uitzicht heeft op het Koninklijk Paleis. Het is de meest begeerlijke woning, van de twaalf, in het bezit van Apanthe Lanté en haar zusters. Hellesion VI had een grote aantrekkingskracht op hem en Sergio keerde er graag en vaak terug om zich te koesteren in hetzelfde zonlicht als de keizerlijke familie. Om de gewenste woning te kunnen verwerven willen de dames Lanté dat Sergio hun kampioen wordt bij de jaarlijkse wedkamp op Skillemhanner om de schaal lystram kristallen, wat de hoofdprijs is, te bemachtigen.

Het is het begin van een typisch (en toch ook weer atypisch) Sergio Wilhelm Wang-von Luhfthoven verhaal. Genieten van de eerste hoogdravende letter tot de laatste. Ik weet niet hoe het met jullie is, maar je kan er mij voor uit de dood terugroepen.

Jos Lexmond

Speculatief Magazine 1.1
Goran Lowie, Diksmuide, België (Mei 2021)
243 pagina’s; prijs € 10,00
Samenstelling: Goran Lowie
Vertaling: Goran Lowie
Omslag: Daniele Gay
Verkrijgbaar via: Amazon.de

Dit is het! Dit ‘Speculatief Magazine’ is precies waar ik al jaren, wel… zeg maar gerust decennia, op zit te wachten. Sinds de hausse van buitenlands vertaalde fantastiek opdroogde in de jaren negentig, waren we veroordeeld tot Nederlandstalige Fantastiek, waar overigens helemaal niets mee mis is. Sterker nog… de Nederlandstalige fantastiek heeft juist, misschien juist wel door het ontbreken van vertaalde speculatieve fictie, een gigantische ontwikkeling doorgemaakt. Daar wil ik dus helemaal geen afbreuk aan doen. Maar diegenen onder ons die geen, vooral Engelstalige, verhalen lezen, omdat het Engels in verhalen toch wel iets anders is dan spreektaal of communicatietaal (mailverkeer), waren dus vooral aangewezen op vertaalde verhalen. Fantastieke boeken vind je nog wel eens, soms (goed) vermomd als Thrillers, maar goed… die waren er nog wel en ook nog te vinden als je er een beetje moeite voor deed. En met de komst van Iceberg Books, kwamen daar de vertaalde boeken ook weer uit de verf. Maar verhalen… louw loene. Dus… er kwam bijna niets meer en daardoor bleven we verstoken van trends en prachtige verhalen die Hugo’s, Nebula’s en wat dies meer zij, wonnen. Jammer. Ik heb wel meer dan eens kwijlend naar een prachtige nieuwe anthologie zitten kijken met allemaal nieuwe namen erin die prijzen wonnen en waar ik nooit kennis mee ging maken. Daar ben ik dus maar snel mee opgehouden.

Maar toen… out of the blue en als een donderslag bij heldere hemel, verscheen de mededeling dat ‘Speculatief Magazine’ een feit was. Ik was flabbergasted. Het was goed geheimgehouden, want zelfs bij geruchte had ik er niets over vernomen. Alleen… het zou alleen online verschijnen. Daar schrok ik dan weer van. Snel contact gezocht met Goran en hem ervan overtuigd (en ik was gelukkig niet alleen) dat het ook papier zou moeten verschijnen en hem de mogelijkheid van Amazon.de (alhoewel het bij Amazon.nl ook € 10,00 kost) gewezen. Binnen een paar dagen was het geregeld en kon ik Speculatief Magazine 1.1 al bestellen. Geweldig!!!

Ergens las ik dat de verhalen in dit Magazine niet eerder in het Nederlands verschenen. Maar dat is niet helemaal waar. ‘De stilte’ van George Guthridge was eerder (weliswaar onder het pseudoniem: George Florance-Guthridge) in: ‘De beste SF van het jaar 11’ in 1985 bij Het Spectrum als Prisma 2410 verschenen. En ‘De Ster’ van H.G. Wells verscheen ook al eerder onder die titel in de H.G. Wells bundel ‘Van ruimte en tijd…’ in 1906 bij G. Schreuders en nogmaals in ‘Het ei van kristal’ in 1980, door Bruna uitgegeven. Ook stond het in het tijdschrift ‘Het Beste’ nummer 17 in 1959. Onder de titel ‘De ster der vernietiging’ kwam het ook nog eens in het tijdschrift van Kees van Toorn: ‘Orbit 4’ in 1978. Maar als Goran dat allemaal gemist heeft… dan snap ik dat best wel. Alles verscheen jaren voordat hij geboren was (in 1999) én hij had niet de beschikking over FANDATA. Wij wel, dus het is niet helemaal eerlijk.

Laten we even de inhoud langsgaan met een enkele woord(en) of opmerking mijnerzijds.

Kritzer, N. – Kattenfoto’s asjeblieft (SF)
Prachtig verhaal over een bewust geworden AI. Ze (het?) probeert te leven volgens Asimov’s wetten van de robotica. Ze doet dat door mensen die niet zo’n fijn leven hebben te helpen. De manieren waarop zijn meer dan logisch, maar je moet er maar opkomen. Haar beloning zijn kattenfoto’s, heel veel kattenfoto’s.

Wiswell, J. – Het Nucleaire Ei Instoppen (SF)
Vreemd en kort verhaal, maar wel fascinerend. De wereld houdt zijn adem in. Wat zal er uit het ei komen.

Buckell, T.S. – Het Galactisch Toeristisch-Industrieel (SF)
Zeer vermakelijk verhaal over een taxichauffeur en een alien, die uit zijn taxi springt. Wat als zijn ‘vrienden’ verhaal komen halen? In het verleden heb ik eerder een verhaal van gelijke strekking gelezen. Weet niet meer wat of wanneer. Maakt ook niet uit. Heel erg leuk!!! De naam van de schrijver heb ik eerder gezien, maar van hem was niets eerder in vertaling verschenen.

Ness, M. – Het reigermeisje (FA)
Niet te verwarren met Mara van Ness. Dit is Mari Ness. Sprookjesachtig verhaal over een geliefde die komt en gaat.

Guthridge, George – Stilte (SF)
Dus eerder gelezen, maar geen straf om het nogmaals te doen. Je kunt je natuurlijk afvragen hoeveel er sinds 1985, toen ik het voor het eerst las, is blijven hangen. Niets dus. Maar het is een fascinerend verhaal over menselijke dierentuinen waar laatste overblijfselen van stammen gehouden worden.

Greenblatt, A.T. – De Halte na het Laatste Station (SF)
Meer dan interessant verhaal over die voornamelijk op zoek is… naar wat? De tijd verglijdt, net als de metro, heen en weer.

Vaughn, C. – De Zeereis van Brenya (FA)
Van Vaughn verscheen al eerder wat in vertaling, maar niet dit verhaal. Een reis naar de Goden en terug. De Goden in het Westen.

Brennan, M. – Drijfhout (SF)
Drijfhout! Een prachtige creatie van een samengestelde wereld uit overblijfselen van legio werelden met een smeltkroes van beschavingen. Een worsteling van een volk om te blijven bestaan. Zeer origineel en magnifiek uitgewerkt.

Rose, C.M. – Blues van de Zelfbewuste Wezens (SF)
IJzersterk verhaal en van alle ijzersterke verhalen in dit o, zo gewenste nieuwe tijdschrift is dit de ijzersterkste. Een robotverhaal zonder weerga. Meer van dit, please!!!

Helaas moet ik de gedichten overslaan. Ik heb al eerder gememoreerd (in uitgaven van Fantastische Vertellingen) dat ik er geen verstand van heb en beoordeling dezes graag aan anderen overlaat. Eerlijk gezegd mag de ruimte van mij ook verder ingevuld worden met verhalen, maar ik begrijp dat anderen er wel van kunnen genieten. Het zij u gegund.

Wells, H.G. – De Ster (SF)
Inderdaad dus eerder gelezen, maar absoluut geen enkel probleem dat nogmaals te doen. Blijft prachtig en nog steeds prima te lezen voor een verhaal uit 1898!

Smith, C. – Het Spel van Rat en Draak (SF)
Uiteraard wel andere verhalen van Cordwainer Smith in vertaling gelezen, maar deze niet. Het verhaal is schitterend, vernieuwend én origineel. En dat voor een verhaal uit 1955. Wow!!!

Tussen de verhalen door verhelderende weetjes, overzichten en inzichten van Goran zelf. Interessant leesvoer!

Al met al een schitterende bundel met schitterende verhalen en een dikke aanrader. Er mankeren slechts twee dingen aan Speculatief Magazine. Het eerste is de vermelding van de originele buitenlandse titel, maar daarvan heeft Goran toegezegd dat hij die voortaan zal gaan vermelden (al is die gemakkelijk genoeg, met een klein beetje moeite, terug te vinden) en twee… dat het een viermaandelijks tijdschrift is. Driemaandelijks zou veel beter zijn natuurlijk.

Uiteraard ga ik heel erg hopen dat Goran een mooie en lange toekomst tegemoet gaat met Speculatief Magazine en dat hij maar veel mooie én nieuwe verhalen kan opduikelen. Hij heeft in ieder geval genoeg te putten uit een maagdelijke voorraad die dertig jaar lang opgebouwd en onaangeroerd is gebleven. Het is wel een ‘Hell of a Job’ om alleen te doen, maar als het goed gaat… dan gaat het goed. En dit eerste nummer… ging meer dan goed!!!

Jos Lexmond

Max Moragie – Hoe ons de grond ontnomen wordt (SF)
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (2021)
Rare Boekjes-reeks 60
66 pagina’s; prijs € 4,95
Omslag: Ingrid Heit
Verkrijgbaar op: https://shop.pr1ma.nl/

De Rare Boekjes-reeks brengt ons steeds weer nieuwe pareltjes en dit is er een van. Prachtig boekje dat ons de rafelranden van ons bestaan laat zien.

In 1984 verscheen een boek getiteld: ‘Niet met een klap maar zacht jankend’ bij uitgeverij Kwadraat in Utrecht. Deze titel had heel erg goed als de ondertitel van ‘Hoe ons de grond ontnomen wordt’ kunnen fungeren. Het was een bundel vol fragmenten en verhalen waarin de wereld zachtjes ten onder ging en niet met geweld zoals een atoomoorlog. Er stonden verhalen in zoals: ‘De machine valt stil’ van E.M. Forster, ‘Het grote gebeuren’ van Belcampo en een fragment van ‘Wij’ van Zamjatin. Het was dus een dystopische anthologie voordat de term zelfs maar verzonnen was. Maar… er stond ook een fragment in van ‘De laatste oever’ van Nevil Shute, waarvan je nou niet kunt zeggen dat het zacht jankend was. Een kniesoor die daar op let natuurlijk.

‘Hoe ons de grond ontnomen wordt’ is dus ook een dystopie. Het gaat allemaal niet met zoveel woorden, maar je voelt dat de klad er goed in zit. Er is van alles en nog wat de laatste, het einde en niet meer aan te komen. Je voelt het verval tussen de woorden omhoog kruipen. De neergang is altijd, sluimerend of niet, op de achtergrond aanwezig en maakt steeds meer opgang.

Prachtig verhaal dat je achterlaat met een unheimisch gevoel. Het is een regelrechte aanklacht tegen onze manier van leven en doen, van onze massa consumptie en er, zonder op de gevolgen te letten er maar op los te leven. Lang leve de lol en die na ons komen zien maar wat er ermee doen. We zullen er iets mee moeten doen, want anders hebben onze kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen geen planeet meer over. Als je ogen hebt, zie je het nu al aankomen. Hopelijk valt het kwartje, door het lezen van dit soort, en soortgelijke, verhalen eens. Misschien is ook een heruitgave van ‘Niet met een klap maar zacht jankend’, het overwegen waard. Aanschaffen, lezen én er iets mee doen!!!

Jos Lexmond

Spiegel – Guido Eekhaut (HO)
Uitgeverij Hamley Books, Sint-Amands (2022)
338 pagina’s; prijs 22,00
Omslag: Sly Fox Cover Design

Dit is gemakkelijk! Ik begin gewoon net als toen ik ‘Het huwelijk van tijd en ijs’ recenseerde. Maar wees gerust… even verder wordt het dan toch weer een gewone, op ‘Spiegel’ toegespitste, recensie.

Toen ‘Spiegel’ net verschenen was, vroeg ik me toch serieus af of ‘Spiegel’ fantastieke elementen had. Dus toch eerst maar even contact met Guido gezocht met de vraag of er wel fantastisch elementen in voorkwamen. Er stond tenslotte luid en duidelijk: psychologische thriller op de omslag en bij het NCSF willen ze toch wel graag recensies van verhalen met, meer of minder, fantastische elementen en daar houd ik mij toch wel aan. (Nou ja… voor de niet fantastische verhalen van Jack Vance die bij Spatterlight verschijnen, maak ik wel een uitzondering). Nu staat er natuurlijk zowat op elk boek triller, dus dat wil niet zo heel erg veel meer zeggen, maar toch. Per omgaande kwam een bevestiging van Guido dat dat inderdaad het geval was, dus stond niet meer in de weg een recensie-exemplaar aan te vragen. Dat prompt gehonoreerd werd en waar ik heel erg blij mee was.

Een oplettende lezer zal gemerkt hebben dat ik toch stiekem wat woorden en zinnen aangepast heb, want anders zou het wel een beetje raar overgekomen zijn. Maar de strekking was hetzelfde.

Guido Eekhaut is een Multi talent, alsmede Multi producent, die ons al vele jaren vermaakt met zijn verhalen. Hij buigt zicht met gemak naar alle sub genres van de fantastiek en zelfs ver daarbuiten. Hij voelt zich meer dan vrij te bewegen tussen Young Adult, Sciencefiction, Alternatieve historie, Horror, alsook mainstream detectives en heeft daarnaast ook nog een alter ego Nellie Mandel. Hij gaat dus waar hij wil en weet zich in alle gedaanten prima te manifesteren. Iets wat, ook al heel wat jaren, hogelijk door mij zelve gewaardeerd wordt.

‘Spiegel’ is het eerste deel in een nieuwe reeks, althans dat is wat ik las ergens in het verleden op Facebook. Nu kan ik dat nergens meer vinden, maar ik neem aan dat het gewoon doorgaat. Dat zal een reeks worden waar de voormalige politieman in New Orleans (en nu private detective) de hoofdrol in zal spelen. Hij krijgt soms de meest vreemde opdrachten toegeschoven. Met dit eerste deel in de nieuw te vormen reeks, ben ik alweer meer dan tevreden en kijk alvast uit naar het tweede deel. Nog geen melding van gemaakt, maar zal er zeker van komen.

‘Spiegel’ is dus een detective, maar wel een met een fantastiek tintje. Niet zomaar een tintje, maar je kunt gerust tint zeggen. In een gewoon alledaags aandoend New Orleans spelen namelijk de Strigoi een spelletje mee. Strigoi… als je er nog nooit van gehoord hebt hier een vertaling van een stukje uit de Engelstalige Wiki. Dan weet je meteen waar je mee te maken hebt: “Strigoi in de Roemeense mythologie zijn verontruste geesten waarvan wordt gezegd dat ze uit het graf zijn opgestaan. Aan hen wordt de mogelijkheid toegeschreven om in een dier te veranderen, onzichtbaar te worden en vitaliteit te verkrijgen uit het bloed van hun slachtoffers. Bram Stoker’s Dracula is de moderne interpretatie van de Strigoi geworden door hun historische banden met het vampirisme”. Daar heb je het. Nou houden de Strigoi zich in dit verhaal… Nee, ik zeg het toch maar niet. Gewoon zelf lezen. Je komt het vanzelf tegen. Veel leuker!!!

Hoe Guido Eekhaut zich in dat New Orleans voortbeweegt, zou je zeggen dat hij er zijn hele leven gewoond heeft. De stad leeft, is multicultureel en bruist en heeft met de Strigoi een nog meer mysterieuze uitstraling gekregen dan het van zichzelf alleen al had. Het verhaal is geweldig en heeft een meer dan verrassend einde, waar ik al helemaal niet op rekende. Al met al een prima start van alweer een nieuwe reeks. Zin in meer!!!

Jos Lexmond

De Feind invasie – Frank van Dongen (SF)

De Ontdekking van de Mens-serie, deel 3 (en slot (of toch niet?))

Iceberg Books, Amsterdam (2021)

331 pagina’s, € 21,99

Omslag: Michael van Zijl/Slobodan Cedic

Zucht… alweer een einde van een geweldig verhaal bereikt. Jammer dat het voorbij is. Het verhaal was van een dergelijke constante kwaliteit dat je wel merkt dat het meteen de bedoeling was om als een trilogie geschreven te zijn. Niet als een losstaand verhaal dat succesvol was en er de dwang ontstond er maar een trilogie van het te maken omdat de markt er om riep, maar eigenlijk was er geen vervolg. Dat dus niet bij deze ‘Ontdekking van de Mens’ serie. Wat ook van een constante, én hoge, kwaliteit is, zijn de omslagen dezes. Prachtige sfeervolle, maar ietwat sombere (vind je het gek), illustraties van Slobodan Cedic. Ik had nog nooit van de man gehoord, maar na wat speurwerk blijkt hij uit Belgrado, Servië te komen… en dat was het dan zo’n beetje. Niet veel meer informatie is er over de man te vinden dan dat. Wel meer omslagen van zijn hand. Je kunt ze bijvoorbeeld vinden op: https://reedsy.com/slobodan-cedic. Er mag ook wel eens wat meer gezegd worden over de omslagen, denk ik.

Het verhaal. An sich ga ik er niet al te veel over zeggen. Dat moet je zelf maar lezen. Met de nadruk op: MOET. Op een enkeling na, heb ik geen of weinig commentaar van mensen gehoord over dit oorspronkelijke Nederlands werk, dus durf ik best te zeggen dat deze trilogie een van de betere boeken is die ons is geboden de laatste jaren.

Maar goed… het verhaal gaat door waar het in ‘De machineplaag’, het tweede deel, mee ophield. Jack Newman, degene die het a-sterfelijkheidsprogramma mee ontwikkelde zit nog steeds in de gevangenis. Dat programma, alleen maar bestemd voor de elite die het kan betalen, heeft ervoor gezorgd dat de wereld geteisterd wordt door revoluties en wereldoorlogen. Bovendien arriveert de gevreesde Feind waardoor de mensheid aan haar eind dreigt te komen. Jack is nog steeds op zoek naar zijn tweelingbroer Redmond en stuit al doende op de ware intenties achter het duizend eilanden experiment.

Ik moet zeggen dat ik alle delen welhaast ademloos heb gelezen. Een ding vond ik echter wat minder… de gigantische, pagina’s durende, infodump tegen het einde van het verhaal. Onvermijdelijk denk ik, maar toch… redelijk irritant. Het remt het verhaal op een nietsontziende wijze. Of het te vermijden was geweest? Ik weet het niet. Het is wel cruciale informatie en of die door het verhaal heen te vertellen was geweest… nogmaals, ik weet het niet. Vooruit… we zullen het maar met de mantel der liefde bedekken.

Voorwaar… het verhaal eindigde zoals ik niet verwacht had, maar willen we dat niet allemaal! Een verhaal dat eindigt zoals je verwacht, gaat naar mijn idee uit als een nachtkaars. Je wilt verrast worden. Verrassing is goed en dat is naar mijn idee goed gelukt. Dit einde is meer dan prima én meer dan ik wilde. Het opent misschien nog perspectieven voor de toekomst. En terwijl ik dit epistel aan het schrijven (uitwerken) was, kwam er al een mededeling van Frank zelf (helaas wel als uitgebreid antwoord op een commentaar dat hij gekregen had op ‘De Ontdekking van de Mens’), dat hij bezig was met een vierde deel. Het is bij mij van harte welkom! Ik ben alvast zeer benieuwd en zal het met liefde en plezier verslinden. Maar… tot nu toe en vooralsnog is deze trilogie Nederlandse, authentieke en originele SF van de bovenste plank. Meer… heel veel meer, hiervan graag!!!

Jos Lexmond

*Poe in de polder
EdgeZero Publicaties (2021) € 12,95
Omslag: Mike Jansen/Tais Teng
Vertaling (waar nodig): Mike Jansen
Illustraties: Tais Teng
Verkrijgbaar via Amazon.de

Bij een derde boek met ‘in de polder’ in de titel, mag je aannemen dat je met een reeks te doen hebt en dan wel een waarvan je graag zou hebben dat die voortgezet wordt met allerlei andere schrijvers als onderwerp. Zomaar wat nadenkend over wat ik zelf graag zou zien, kwam ik vrijwel meteen uit op Eric Frank Russell. Een briljante schrijver van korte, verrassende en originele humorvolle SF. Lijkt me schitterend om eens te zien wat onze Nederlandstalige vrienden daar allemaal van zouden kunnen maken. Of Harry Harrison? ‘Doodstrijd in Emmeloord’, zou een prima titel van een verhaal zijn.

Maar goed. Weg met die wishful thinking dagdromen. We zijn nu bezig over ‘Poe in de polder’, zoals eerder gememoreerd, de derde alweer. Na ‘Nachtmerrie in de Polder’ en Lovecraft in de polder’, weer een in de horrorsfeer. Het is alweer heel er lang geleden dat ik verhalen van Edgar Allan Poe gelezen heb. Ik denk dat ik er de laatste dertig jaar geen meer onder ogen heb gehad en dus is mijn kennis van de verhalen van Poe momenteel welhaast onbestaand, vrees ik te moeten zeggen. Dus… was het een hele tour om de verhalen in deze anthologie, in zijn verhalenuniversum te kunnen plaatsen. Uiteraard waren er ook een boel bij die zich helemaal niet in een Poe universum afspeelden, maar in de geest van de meester geschreven waren. Laten we ze maar eens overlopen en daarbij zal ik telkens een ter zake doende opmerking of iets dergelijks proberen te plaatsen.

Roderick Leeuwenhart – De verdwenen tijd (FA)
Hoe verglijdt de tijd voor jou of voor mij? Wat is de winst?
Johan Klein Haneveld – Alleen met elkaar
Persoonlijk vind ik dit een van Johan’s minder sterke verhalen, maar het is in de geest van Poe én naar mijn bescheiden mening is het ook geen fantastiek. Waarschijnlijk gebaseerd op ‘Het masker en de rode dood’ (of toch niet?)
Kelly van der Laan – Geen weerstand (SP)
Fascinerend spookverhaal over een spook dat steeds sterker gaat spoken. Uiteindelijk…
Dick van der Bij – Achter in de tuin 15.07 (SF)
Wormen en wormgaten? Losjes gebaseerd op het gedicht ‘The Conqueror Worm’? Van angst en verdriet naar is een kleine stap hier.
Tais Teng – De zwarte spiegel van Claude Lorrain (FA)
Juichend groen… hoe mooi kan schrijven zijn! Hoe mooi kan alles zijn zonder de zuigende spiegel. Met een flintertje William Hope Hodgson.
Laura Scheepers – De verdwenen vrouw (SP)
Detective uit de negentiende eeuw. Oplettendheid kiest de dader, slachtoffers helpen een beetje mee. Dokter Watson like.
Maarten Luikhoven – Zoals het een dame betaamt
Verhaal over een wat kneuterige bankoverval met een noodlottige afloop. Geen fantastiek
Django Mathijsen – Je moet er iets voor over hebben
Prachtig verhaal over hitsige jongelui. Een broodje avonturiersham is het en seks… dat ook. Helaas geen fantastiek!
James Ward Kirk – Beroofd
Fascinerend verhaal. Maar geen idee wat het met Poe te maken heeft. Behalve de boekcollectie dan. Geen fantastiek!
Jan J.B. Kuipers – De vis (HO)
Gotische horror uit de polder. Prachtig klein gehouden verhaal. Mooi verteld. Wat voor verhaal van Poe hieraan ten grondslag ligt… geen idee, maar ook niet belangrijk. Het is prachtig in zijn eenvoud en horror.
Frank Roger – Rinus en de spinnen (FA)
Voort wat, hoort wat. Hiermee zou je dit verhaal kunnen beschrijven, ofwel… spiderman tot the rescue!!!
Bart de Wolf & Marc Huyge – De vogelschrik van Stroot
Gedicht waar ik (zoals altijd en nog steeds) geen verstand van heb. Laat het dus aan anderen over om hierover een mening te hebben
Haen, Anaïd – Poes haat (HO)
Weinig gotisch te noemen, maar horror… des te meer
Rich Orth – Geest in deze machine/Stad aan zee/Sardonisch/Droom weg!/Geest van Poe!
Gedichten waar ik (zoals altijd en nog steeds) geen verstand van heb. Laat het dus aan anderen over om hierover een mening te hebben, plus een interview met de Poe kenner
Wouter van Gorp – Zeven kleuren zonder
Een moordenaar, een politieman en een chaos. Wouter vergast ons op een verhaal vol symbolieke Poe. Wie gaat er dood en wie niet. Geen fantastiek
Michael Blommaert – De vervanger (HO)
Wat spookachtig lijkt verwordt tot pure en koude angstwekkende horror. Mooi!!! Moraal… neem nooit iemand mee. Nooit!!!
Jaap Boekestein – Tantalos’ vloek van vlees en bloed (HO)
Een bloedschuld is een bloedschuld en blijft om ingelost te worden. Maar hoe doe je dat? Fascinerend en droevig verhaal van schuld en boete.
Joost Uitdehaag – Dor hout
Prachtig mooi verhaal over een verloren vriendschap. Hij zette een stap te ver. Geen fantastiek!
Abram Hertroys – Wisselkind
An sich geen fantastiek, maar pure horror is het wel. Wisselkind in een geheel nieuwe betekenis. Origineel… dat ook!!!
Debby Willems – Glazen tellen (HO)
Eén erfenis van niks, maar… niet niks. Je weet meteen wat je voorland is. Glaasje dan maar doen?
Edward van Egmond – Het onhoudbaar verlangen (HO)
Kris krast. Indonesische horror. De klusjesman wordt duur betaald! De stille kracht.
Eowen Valk – Slechte handen (HO)
Wat er gebeurt als je je handen niet meer in de hand hebt. Wat het ook is… handig is het niet.
Jean-Paul Coffin – Penseelstreken für Elise (HO)
Normaal gesproken zou je zeggen: Gevangen op het doek, nu lijkt gevangen door het doek een betere omschrijving, of toch niet. Prima gotisch verhaal gevolgd door een interview met de auteur.
Rickard Berghorn – Een goed leven
Zeer vermakelijk verhaal over kleineren, egoïsme en vertrouwen. Helaas geen fantastiek!
Mike Jansen – De Erfgenaam (HO)
Op sommige erfenissen zit je niet te wachten. Daar word je alleen maar slechter van. Prachtige gotische horror!!!

Al met al weer een prachtige afwisselende anthologie, welke eigenlijk geen dieptepunten kent. De kwaliteit was weer hoog. Jammer dat het percentage verhalen dat geen fantastiek was, vrij hoog is, maar het reflecteert Edgar Allan Poe zelf wel. Het zal het percentage niet fantastieke verhalen dat hij zelf schreef wel benaderen denk ik. Hoe dan ook… zelfs met de niet fantastieke verhalen heb ik me zeer wel vermaakt. Welaan… en dan is het maar weer afwachten of er nog een ‘In de polder’ deel in de reeks gaat verschijnen én natuurlijk wie de leidende schrijver zal zijn. Ik heb er in ieder geval nog niets over horen fluisteren. Ik ben meer dan benieuwd!!!

Jos Lexmond

Al deze werelden – Dennis E. Taylor (SF)
Bobiversum 3 (en (voorlopig) slot)
Iceberg Books, Amsterdam (2021)
Oorspr.: All These Worlds (Worldbuilders Press, New York (2017))
277 pagina’s, € 17,99
Vertaling: Sander Brik & Marike Groot
Omslag: Michael van Zijl/Das Illustrat

Het derde deel en daarbij de conclusie van de Bobiversum reeks. En wat voor een conclusie!!! Er zijn inmiddels wel zo´n vijfhonderd Bobs en dan praten we al over de achtste generatie Bobs. De dreiging die van de Anderen uit gaat wordt steeds groter en ze zijn niet op weg naar de aarde om een kopje thee of koffie bij ons te komen nuttigen. Is dan een vloot van vijfhonderd Bobs, die soms meer met zichzelf bezig zijn dan met een aanstaande invasie, met de bijbehorende onbewuste schepen, wel voldoen om de dreiging te kunnen keren? Je kunt het hier, in dit afsluitende deel, allemaal lezen en genieten. Dat laatste zal geen probleem zijn. Dat was het voor mij ook helemaal niet!

Voor de rest is het verhaal naar het einde van de trilogie toe een logische voortzetting van de vorige twee delen en niets anders dan genieten. Voor een (nog niet zo’n) oude SF rot als ik, die middenin de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw gestaan heeft (dit klinkt nu pas wel heel erg oud) voelt het af en toe als een warm bad. Zojuist (natuurlijk al wat langer geleden dan dat ik dit noteerde op mijn velletje aantekeningen die ik altijd maakt tijdens het lezen van recensieboeken) kwam Ray Bradbury met ‘Aan het prikken van mijn duimen’ nog eens voorbij. De jongeren onder ons SF-liefhebbers, weten niet eens waar het over gaat. Ray Bradbury misschien nog wel, maar de titel: Huh? Of ‘2001’? Die zullen ze toch wel kennen. Van Arthur C. Clarke? Toch??? Of alle andere titels uit de hoogtijdagen van de SF in Nederland die voorbijkomen in dit verhaal… heel erg leuk. Je krijgt haast zin ze weer eens op te zoeken en nogmaals van te gaan genieten. Ook de vele verwijzingen naar Star Trek blijven leuk, alhoewel het soms wel eens een beetje té veel is. Soms is minder beter dan meer, maar ik denk dat het, als je lekker en enthousiast bezig bent, ook wel eens lastig is om jezelf een beetje in de hand te houden.

Ik denk wel dat Taylor het niet bij een tweetal muren heeft kunnen houden om alles van alle Bobs op bij te kunnen houden. Alle muren en zelfs de plafonds zijn inmiddels wel in gebruik genomen zijn om alle data op kwijt te kunnen. Stond er in het tweede deel nog een overzicht en een genealogie van alle aanwezige Bobs… een bijgewerkte versie schittert hier door afwezigheid. Ik denk dat het gewoon niet meer te doen was. Voor de schrijver (en lezer) dezes wat het soms al niet meer om te doen en het duizelde me af en toe wel eens. Af en toe dacht ik wel eens … waar komt deze Bob nou weer vandaan? Maar goed… het heelal is groot en de Bobs zijn legio. Het was een prachtige trilogie en vervolgen zijn welkom. Meer dan welkom, mag ik dan wel zeggen.

En… wat schetst onze verbazing! Er is inmiddels al, in 2020 verschenen, een vierde Bobiversum deel: ‘Heaven’s River’. Ik had er in de recensie van het eerste deel ook al aan gerefereerd. Bender, een Bob die me ontschoten was ergens in de trilogie, had koers gezet naar de sterren en nimmer was er nog iets van hem vernomen. Bob en zijn soortgenoten trekken de verre ruimte in om te onderzoeken wat er van Bender geworden is. Kijk… dat lijkt me alweer een prima verhaal. Van mij mag Iceberg Books het gewoon op de agenda zetten!!!

Jos Lexmond

Want wij zijn met velen – Dennis E. Taylor (SF)
Bobiversum 2
Iceberg Books, Amsterdam (2021)
Oorspr.: For We Are Many (Worldbuilders Press, New York (2017))
317 pagina’s, € 19,99
Vertaling: Sander Brik & Marike Groot
Omslag: Michael van Zijl/Das Illustrat

Eigenlijk had ik meteen, na het lezen van ‘Wij zijn legio (wij zijn Bob)’ en het schrijven van die recensie, door kunnen schrijven, want het verhaal loopt naadloos over in dit tweede deel. Voordat iemand slim opmerkt dat dat niet kon, want ik had ‘Want wij zijn met velen’ nog niet eens gelezen, schrijf ik dat zelf snel maar even. Inderdaad! Maar na lezing van dit tweede deel in de Bobiversum-serie, kwam ik dus toch tot die conclusie.

Schreef ik in de vorige recensie dat die Taylor thuis wel een wandje gereserveerd gehouden zou hebben om alle verbanden met alle Bobs en waar die, met wie, uithingen en waar dingen deden. Nu staan hier achterin dit tweede deel wat handige lijstjes om op deze manier een en ander te kunnen volgen. Het ‘begrippen’ lijstje is wel handig, maar ‘personages’… mwah, dat is en blijft nog steeds verwarrend. Het lijstje waar je het meeste aan hebt is toch het ‘genealogie’ lijstje, waarin duidelijk wordt wie van wie afstamt. Maar persoonlijk denk ik toch dat Dennis Taylor er thuis toch maar een tweede wandje bijgenomen heeft.

Het verhaal, dat prachtig vervolgd wordt, laat ik verder voor wat het is. Ik ga alleen zeggen dat het een humorvolle must is om te lezen en dan gewoon bij deel een beginnen, dan braaf deel twee, om vervolgens te eindigen in deel drie. Je zult er absoluut geen spijt van krijgen.

Waar ik het wel nog even over wilde hebben is het feit dat ik op een gegeven moment tijdens het lezen van dit verhaal, eens zat te peinzen over de impact van een leven als KI in een ruimteschip. Ik werd getriggerd door het volgende:

Niet alleen kunnen de Bobs digitaal eten en drinken, ze kunnen ook nog eens digitaal dronken raken. Ik las: “Ik riep een glas cognac op en zette mijn alcoholreceptoren aan. Een bescheiden roes zou heilzaam zijn.” Voor mij toch ook wel weer een pre om gedigitaliseerd te zijn. Als je verder bedenkt dat ze ook een kokhalsreflex hebben, die ze UIT kunnen zetten. Alweer een pre. En een kater… gewoon uitzetten! Natuurlijk is het ook niet allemaal rozengeur en maneschijn, want als er bijvoorbeeld eens een Bridget is, om maar eens iemand te noemen, die verleidelijk naar je lacht, dan zit je daar in je computer, robot, ruimteschip of wat dan ook. Echt lichamelijk kan je je jezelf dan niet echt noemen, maar ik heb wel het vermoeden dat er dan digitaal dan ook wel weer een stokje voor gestoken zou kunnen worden en dat je dan met een zekere mate van fantasie ook wel een heel eind zou kunnen komen. Tel daarbij op dat je vrijwel onsterfelijk wordt en als je lichaam (lees ruimteschip) het mocht begeven, dan bouw je gewoon een nieuwe, laadt daar je back-up in op en… je kunt weer door. Tel daar weer bij op dat je, mocht je een traumatische ervaring op gelopen hebben bij je voortijdig verscheiden, dat die vrij waarschijnlijk niet geback-upt is voordat je vernietigd bent, en dat je die traumatische ervaring dan dus niet terugkrijgt. Dus… weg trauma. Al met al, zat ik me aldus te bedenken, zou een dergelijke oplossing helemaal niet slecht zijn, mocht je oud en krakkemikkig worden. Waar kan ik me inschrijven? Leve de digitale wereld!!!

Waar dit soort verhalen je allemaal niet kunnen brengen, nietwaar? Alweer een reden te meer om deze trilogie tot je te nemen. Je wordt er rijker van in je eigen hoofd. Doen dus!!! De recensie van deel drie komt kortelings, want die had ik eigenlijk ook meteen hieraan vast kunnen schrijven.

Jos Lexmond

Fantastische Vertellingen 61/Tjonge-18

Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (Maart 2021)

157/31 pagina’s; prijs € 7,95 (jaarabonnement (4 nummers + Tjonge) € 29,95)

Samenstelling: Remco Meisner

Omslag: Ingrid Heit/Fred Hemmes

Verkrijgbaar op: https://shop.pr1ma.nl/

 

Enigszins teleurgesteld ben ik wel, dat moet gezegd! Was er bij de laatste telgen van de Fantastische Vertellingen een stijging van het aantal pagina’s te bespeuren… nu moeten we constateren dat er een dramatische daling in het aantal pagina’s te constateren is. Twee hele pagina’s minder dan FV60. Verschrikkelijk! Wat daar wel niet allemaal voor moois op had gekund? Natuurlijk zijn we wel zo realistisch dat de groei ergens een einde moet hebben, want anders zit je op een gegeven moment met een Fantastische Vertelling van een duizend pagina’s en die je (als je geen Johan Klein Haneveld heet) nog niet uit hebt tegen de tijd dat er een nieuwe verschijnt, maar het handhaven van het laatste aantal pagina’s is toch wel het minste dat je mag verwachten!

Dit bovenste is flauwekul natuurlijk (voor diegenen die denken dat het serieus was), behalve dat van Johan Klein Haneveld dan. Wat een tempo heeft die man. Hij had al een recensie gereed, terwijl de inkt van FV61 nog nat was. Dan ben ik een behoorlijk slag trager. Maar goed… iemand moet het doen: laatste zijn. Laten we snel over gaan tot de inhoudelijke inhoud, dat is het belangrijkste!!!

Zoals immer opent, na de inhoudsopgave (die nogal gemakkelijk vergeten wordt), Remco Meisner met het Meyvistisch Meldrama, wat ook zoals immer, welhaast weer een verhaal is en waarin toch wel oude bekenden bekend voorkomen. Maar waar we uiteindelijk vrij weinig aan hebben. Ik wil niet zeggen dat het in gemeenplaatsen en geklets uit de ruimte verzand, maar toch… Dan toch maar over naar het echte werk!!!

-Dick van de Bij – De ontaarding van Daniël Olde Riekerink (FA) (Illustraties van Marcel Ozymantra)

Fantastisch lang spookverhaal. Geëlektrocuteerd en dus dood, maar toch een invloed hebben op de levenden. Of dat genoeg is…?

-Paul van Leeuwenkamp – Bemoste Beeld-prijs 2021

Over de Bemoste Beeld prijs, zijn winnaar: Mike Jansen én waarom deze hem verdiend heeft. Zijn drive en zijn schrijven. Een artikel zoals alleen Paul van Leeuwenkamp hem schrijven kan. Met een mooie (leuke) foto van allerlei schrijverinnen, schrijvers en andere fantastiek liefhebbers

-Guido Eekhaut – De Poort (SF) (Illustraties van Gert-Jan van den Bemd)

Nota bene opgedragen aan, onder andere, mijzelf! Dat is nooit eerder gebeurd, dus voel ik me vereerd!! Ik was totaal vergeten dat ik inderdaad zelf om zo’n verhaal gevraagd had, maar heel erg leuk het hier en nu aan te treffen. En… alweer een uitermate origineel verhaal. Het was genieten tot op het bot. Een prachtig (ook al lang) SF-raadsel!!!

-Brief Encounters

Korte ontboezemingen van lezers. Soms hartverwarmend en soms alleen maar leuk

–Bart de Wolf – Kakelvers – én antwoord van… (illustratie van Fred Hemmes)

Leuk in hun soort. Alhoewel de dageraad gloort, is het niet iets waar men zich aan stoort

-Max Moragie – Essay over Manuel van Loggem

Het essay van Manuel van Loggem brengt mij weer terug in de tijd. Nostalgie en jeugdsentiment. Waar is de tijd gebleven? Morgen is gisteren geworden!

-Onder de indruk

Leuke en mooie recensies van Johan Klein Haneveld en Paul van Leeuwenkamp. En… er was al zoveel nog te lezen. Nu nog meer!!!

-Robert Smets – Een aanslag in de anti-tijd (geen fantastiek) (Illustratie van Frank Norbert Rieter)

Leuk Sherlock Holmes en dr. Watson verhaal, maar naar mijn bescheiden mening geen fantastiek)

-Max Moragie – Achteloos weggeworpen meesterwerken

Prachtig vuijeton, wat op zich alweer bijna een verhaal is. En wat voor een!!! Weliswaar geen fantastiek, of toch…?

-Oxana Langbeen – Oxana’s Oxymoron: Klesse Javer (SF) (Illustratie van Marcel Ozymantra)

Alweer een nieuwe lieve Lita, ofwel Oxana’s Oxymoron, waarin wijsheden gedebiteerd worden en problemen opgelost. Was alles maar zo simpel, nietwaar Jesse?

-Robin Langerak – Voorkennis (SF-HO) (Illustraties van Peter Erhardt)

Het lijkt kinderlijk eenvoudig, het samenstellen van een kind, maar als het kind de procedure doorheeft… erg eng toekomstidee.

-Mike Jansen – Kolom (Illustratie van Gert-Jan van den Bemd)

Prima artikel over de kunst van het samen schrijven van een verhaal. Leuk inkijkje over samenwerkende schrijvers. Hoe ze elkaar ontmoeten en hoe het dan verder gaat. Inderdaad hadden Mike en ik mailcontact over een opmerking die ik maakte tijdens de recensie van EdgeZero. Dit soort dingen maken het werk in Fandata niet gemakkelijker. Meestal is het van: ZOEK HET MAAR UIT (jawel… in hoofdletters). Gelukkig was er ditmaal en in dit geval verduidelijking.

–Karel Smolders – Camelot en de kunst van het interstellair tijdreizen (SF) (Illustraties van Marco Bezoet de Bie)

Niet eerder las ik een hilarisch verhaal van Karel Smolders. Meestal zijn zijn verhalen serieuzer van aard. Maar… hilarisch is in dit geval ook heel erg leuk en tijdreizen blijft dat natuurlijk ook.

Al met al was deze Fantastische Vertellingen weer meer dan gevuld met verhalen, artikelen en wat dies meer zij. Het paste welhaast niet tussen de omslag en alle letters erin waren meer dan plezant en onderhoudend, waardoor ik alweer met plezier uitkijk naar de volgende editie. Met dan daarbij de mogelijkheid om Johan Klein Haneveld eens te kunnen verslaan met de eerste recensie. Maar dat zal wel een illusie blijven. Niet dat dat me heel erg droef stemt trouwens.

Omdat ik eigenlijk denk dat Tjonge-18 (Muizige toestanden) toch een té klein blad is om een eigen recensie te krijgen (Ja… het is even slikken). Daarom de recensie toch maar even hier. Om in de dieren te blijven… je zou er haast kippig van worden (of zo scheel als een otter), zo klein. Maar… men moet een gegeven paard niet in de mond kijken, hoewel het bij de konijnen af is, was het wel een leuk verhaal, dat: ‘Een muizenleven’ van Robert Smets in Tjonge 18. Helaas geen fantastiek. Wij van Fandata hebben bepaald dat pratende dieren onderling, geen fantastiek is, pratende dieren met mensen wel. Jaja… regeltjes!!! Ook trouwens een leuk voorwoord van… Remco Meisner: ‘Muizen met Smet’. Omslagillustratie: Patrick Berghof.

Én… ik lees wel degelijk de auteurstekstjes achterin de Fantastische Vertellingen, Bart. Ze zijn aldus opgevat en ik heb er een aantal malen smakelijk om geknipperd en gelachen, dat doet een mens goed. Verontrust? In geen geval!

Jos Lexmond