Auteur: Jos Lexmond

Achter de Bergen – Francesca Gibbons & Chris Riddell (JFA)
Een Klok van Sterren 2
HarperCollins Holland, Amsterdam (2022)
443 pagina’s; prijs 19,99
Oorspronkelijk: A Clock of Stars: Beyond the Mountains – (HarperCollins Publishers Ltd., Londen – 2021)
Vertaling: Angelique Verheijen
Illustraties: Chris Riddell
Omslag: HarperCollins Publishers Ltd./Chris Riddell/Pinta Grafische Producties

In de recensie van deel een, ‘De schaduwmot’ schreef ik in de laatste zinnen. ‘Het is nu maar wachten op het tweede deel, maar wanneer dat komt… geen idee. Ik heb nog nergens een aankondiging gezien. Als het maar niet te lang duurt!’ en… het duurde lang. De recensie van het eerste deel schreef ik 18 januari 2021, terwijl het boek zelf in september 2020 verscheen. Dit tweede deel verscheen in maart van dit jaar. Dan zit er toch wel anderhalf jaar tussen. Maar goed… het is er dan nu toch, ik heb het gelezen, ervan genoten en hier is de recensie. Wat willen we nog meer?

De illustraties zijn uiteraard weer van Chris Riddell, maar dat had je waarschijnlijk allang gezien. Ondanks het feit dat ik er bij deel 1 al uitgebreid bij heb stilgestaan, ga ik er gewoon nog even dunnetjes verder over. Want… waarom vind ik die tekeningen zo mooi? Ze zijn eigenlijk vrij simpel, zwart/wit en gewoon wat lijntjes. Ik kan het niet zeggen, maar ergens hebben ze iets dat me aantrekt. Het is dus vrij onverklaarbaar waarom ik er een liefhebber van ben. Ik denk dat dat met kunst altijd zo is. Je houdt ervan of niet.

Maar de illustrator is niet alleen verantwoordelijk voor het geheel. De schrijfster, Francesca Gibbons, heeft hier natuurlijk ook een groot aandeel in. Ik was al een fan na het lezen van deel 1 van ‘Een Klok van Sterren’ en na deel 2 is die fan uitgegroeid naar een fanaat. Gelukkig is het derde deel al aangekondigd. In oktober van dit jaar verschijnt ‘The Greatest Kingdom’ al in het Engels. Hopelijk wordt het snel vertaald.

Maar dat is voor later. Nu eerst ‘Achter de bergen’. Als het verhaal opent zijn Imogen en Marie weer thuis na hun avontuur in ‘De schaduwmot’. Maar het gaat niet al te best. Imogen wordt door haar moeder zelfs naar de middelbare school gebracht en weer opgehaald. Ook is ze onder behandeling bij een therapeut. Niemand geloofd wat zij en haar zusje Marie beleefd hebben, Iedereen op school wist dat zij ‘het verdwenen meisje’ was, maar toch heeft ze vriendinnen gemaakt en vindt ze de klassenleraar aardig. Imogen vindt het niet fijn dat haar moeder haar ophaalt en rekt het zo lang mogelijk om de klas uit te gaan. Haar vriendinnen mogen niet zien dat ze wordt opgehaald. Intussen is er in Yaroslav weer van alles aan de hand. Het bezoek van Anneshka aan de woudheks Ochi, waar ze zich verstopte, zal vast niet veel goeds betekenen. Imogen en Marie willen graag op bezoek bij de oude mevrouw Haberdash, want in haar tuinen hadden ze de boom met de deur naar Yaroslav gevonden. Het schijnt niet erg goed te gaan met de oude mevrouw. Uiteindelijk krijgen ze toestemming om te gaan, maar hun moeder en Mark, haar nieuwe vriend, gaan ook mee, dus krijgen ze geen mogelijkheid de deur in de boom te zoeken. Maar geduld is een schone zaak. Imogen is vastberaden te bewijzen dat Yaroslav bestaat. Als ze uiteindelijk de Skret Zuby in hun eigen wereld vinden, terwijl hij een vuilnisbak onderzoekt, en kort daarop een schaduwmot, kan er maar een ding gebeuren…

Mooi verhaal en mooie tekeningen. Wat mij betreft mag deel drie doorkomen!!!

Jos Lexmond

Fantastische Vertellingen 62
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (Juni 2022)
101 pagina’s; prijs € 7,95 (jaarabonnement (4 nummers + Tjonge) € 29,95)
Samenstelling: Remco Meisner
Omslag: Ingrid Heit/Rien van Osch
Verkrijgbaar op: https://shop.pr1ma.nl/

Allereerst wil ik toch mijn bewondering uitspreken voor de omslag van dit nummer. Je kunt er niet omheen! Deze omslag is onbeschrijfelijk mooi! Een aards, of toch onaards landschap, beschenen door de warme gloed van een gouden zon. “O, Shangrila, waarheen voeren uw oneindige paden? Laat mij daar voor eeuwig dwalen”. Een mens zou er lyrisch van worden. Fantastische Vertellingen wordt altijd getooid met mooie omslagen, maar deze behoort, wat mij betreft, tot de schoonste ooit!!! Dit wilde ik even kwijt.

Een groter contrast met de waanzinnig mooie omslag (Ik zeg het toch nog maar een keer en dan hou ik ermee op. Of toch niet?), kan een mens niet ondergaan. Van licht naar duister, van uitbundig leven naar rottende dood. Ze loeren in het donkerste van de nacht in het Meyvistisch Melodrama. Ze mijden de zon als de veertiende-eeuwse builenpest. Durft u nog te slapen? Pas maar op… ze kruipen en hun klauwen rusten bijna op uw schouder. Rep u terug naar het licht en het leven!!! Gelukkig dat stukje heb ik weer gehad. Ik werd er zelf eng van en kreeg het Spaans benauwd. Laat ons snel verder gaan.

Debby Willems – Papa de astronaut (SF) Aandoenlijk verhaal. Niet veel woorden, echter veel gevoel. Papa…
Onder de indruk: Gedegen recensies van Johan Klein Haneveld van de eerste twee delen van Frank van Dongen’s ‘De ontdekking van de mens’. Jammer dat de recensie van het derde deel van de hand van Johan niet FV zal verschijnen. De reden daarvan… niet genoemd. Ik ben er wel benieuwd naar. Verder een recensie, ook van Johan’s hand van de samenwerking van Jaap Boekestijn en Tais Teng in ‘Contrapunt van antieke spiegelbeelden’. Ook prima, maar toch met een opmerking mijnerzijds. Jaap en Tais mogen van mij tot het einde der tijden samen blijven werken. Nieuwigheden… hebben ze meer dan voldoende gedebiteerd. Als alle schrijvers net zoveel nieuws hadden verzonnen als deze twee heren…. Dan als laatste nog de beoordeling van FV 61. Leuk gedaan. Ik moest wel lachen om de vermeende beoordelingsangsten van Oxana Langbeen. Lieve Oxana, die zijn er niet. Materiaal diversiteit is er voldoende voor mij in verhalen. Poëzie is niet voor mij. Verhalen wel. Misschien moet ik eens te rade gaan bij Oxana’s Oxymoron. Daar zal mijn probleem voor eens en altijd opgelost kunnen worden! Eens nadenken over hoe ik mijn probleem zou kunnen formuleren en poneren. Oxana?
Ard Walburg – De tuin der lusten (FA) Jheronimus Bosch, een restauratie met gevolgen en duivelse dilemma’s. Alsook met zeer vermakelijke illustraties van Gideon van der Swaluw.
Oxana Langbeen – Oxana’s Oxymoron: Dimitri Goerov (SF) Oxana’s Oxymoron wint steeds aan importantie. Haar wijze raad en levenslessen zijn onlosmakelijk verbonden met het ZIJN. Het leest als immer als een verhaal.
Eowen Valk – Gefelicihakstaart (geen) Een familie-etentje, maar dan even anders. Geen fantastiek, maar wel leuk.
Gerold H. Kort – Achteloos weggeworpen (HO) Angstaanjagend verhaal. Van oud zeer en aangedaan leed.
Mike Jansen – Kolom Interessante kolom over relaties in net fantastieke wereldje. Leuke inkijk in zijn relatiepark en hoe hij het aanpakt.
Paul van Leeuwenkamp – Over de Rare Boekjes Leuk artikel over de verwoording van de Rare Boekjes naar Mini Rare Boekjes, waarin Paul een aantal van titels in deze reeks bespreekt. Hij merkt op dat hij zijn tijd liever besteed aan het lezen van boeken voor ‘Volwassenen’ (hoe onvolwassen die wel kunnen zijn). Ik heb dat ook, maar soms lees ik ook graag boeken voor de jeugd en Young Adults, om te zien hoe volwassen die kunnen zijn. Een abonnement op deze miniboekjes… zou ik zo doen. Het mogen er ook zes per jaar zijn. En ja… die verplichting. Ocharm… die Remco. Volgens mij heeft hij het al zo druk. Misschien dan toch tijd voor versterking?
Roos van der Velden – Dionysus zit in je hoofd (FA) Vermakelijk verhaal over een Griekse God in je hoofd. Jonge schrijfster met al een tweetal verhalen op haar conto. In Tjonge 17 en FV 58. Veelbelovend als ik het mag zeggen.
Oxana Langbeen – Fantastische namen Behoorlijk actief in dit nummer, die Oxana. Dit keer een fantastische puzzel, iets waar ik, zoals gewoonlijk, geen tijd en vooral geen geduld voor heb. Alhoewel… een enkele reis Smirnia mét eigen hut en hubot… dat is iets wat natuurlijk niet te versmaden is. Hmm… misschien later op een kille, mistige en naargeestige zondagmiddag. Zo die komt natuurlijk!!!
Gerrit Spriet – De zwarte yogi (HO) Wat Prokovjef vermag!!! Meer wil ik er eigenlijk niet over zeggen, want meermaals heb ik al te veel gezegd. Maar dit kan nog wel. Van Gerrit Spriet heb ik eerder niets gelezen. U ook niet neem ik aan. Maar dat neemt niet weg dat ik hem zeker beter zou willen leren kennen.

En dan, zoals immer, als afsluiting ‘Over de Gepubliceerden’, Altijd weer een bron van kennis, besmuikte humor en weetjes over de medewerkenden. En dan… is het weer gedaan. Wederom een prachtig gevuld exemplaar van Fantastische Vertellingen, dat er andermaal mag zijn. Mooie verhalen, adembenemende illustraties, waaronder de oogverblindende omslag (toch nog een keer gezegd!), en leuke artikelen. Alles goed voor uurtjes vermaack ende genot. Nu maar weer (on)geduldig wachten op de volgende. Wat zou daar allemaal weer voor moois in staan???

Jos Lexmond

De Ziener (HO) – K.R. Valgaeren
Uitgeverij Houtekiet, Antwerpen/Amsterdam (2022) Gothic Novel
405 pagina’s; prijs 22,99
Omslag: Sander Patelski

Al eerder recenseerde ik een boek van Kevin (of K.R. zo u wilt) Valgaeren en wel ‘Engelenlust’. Dat was geen fantastieke horror, maar heeft me evengoed een tijdje achternagezeten. Ik was daar heel erg van onder de indruk, dat mag gezegd. Maar verder had ik nooit iets van hem gelezen. Tijdens mijn drie maandelijkse speurtocht naar nieuwe verschijnende fantastiek liep ik tegen de herwerkte heruitgave van ‘De Ziener’ aan. Dat leek me een heel goed moment om het gemis aan vroegere Valgaerens goed te maken. Wat kon ik beter doen dan met zijn eersteling te beginnen. Het won ook nog eens de Schaduwprijs in 2012. Iets wat, op de een of ander manier, destijds totaal aan me voorbijgegaan was. Ik contacteerde Houtekiet met het verzoek me een recensie-exemplaar te sturen, wat ze per omgaande deden. Waarvoor dank.

Zoals gezegd las ik ‘De Ziener’ niet ten tijde van het verschijnen in 2011 bij Kramat. Ook de twee herdrukken niet, die daarna verschenen. Waarom niet? Geen idee! Maar het zal wel geweest zijn dat ik nog een stapel andere boeken te lezen had of dat mijn geld op dat moment op was. Wat de reden ook was… ergens ben ik wel blij dat ik de eerste druk niet gelezen heb, want het bespaart me het gedoe om de oude, met de nieuwe uitgave te gaan vergelijken. Daar ben ik, eerlijk gezegd, niet zo goed in en heb er ook vooral niet zo’n zin in. Ik wil gewoon in het verhaal duiken en ervan genieten. En… dat heb ik gedaan. Vooral het laatste, het genieten. Op het puntje van mijn stoel!

Het verhaal. Waar gaat het over. De proloog opent in het jaar 1538 en zuigt je als het ware meteen het boek in. De 16-jarige Mary, net twee maanden geleden ingetreden in het klooster te Borley, wordt verliefd op de 18-jarige broeder Valeth. Samen zijn ze van plan te ontsnappen uit het klooster en naar Londen te vertrekken. Ze worden betrapt. Valeth wordt vermoord en Mary wordt levend ingemetseld en sterft uiteindelijk, na zeven dagen, zonder een kik te geven. De tijd verglijdt en we komen in 2007 aan. De Belgische David Mayfair is een Ziener, iemand die voorbij het leven kan kijken en de dood kan observeren. Na de dood van zijn ouders wordt hij geadopteerd door zijn oom Dorian Walpole, ook een Ziener. David verhuisd naar Londen en wordt daar door zijn oom verder opgeleid als Ziener. Nadat zijn oom met een hartaanval in het ziekenhuis belandt, vind David een brief, uit Borley, geadresseerd aan zijn oom. Daarin het anonieme verzoek de gruwelijke dood van twee tienermeisjes uit het bewuste dorp te onderzoeken. Omdat zijn oom nu niet in staat is te gaan, wil David de zaken waarnemen, maar oom Dorian acht hem nog niet klaar voor zo’n karwei. Maar David vindt van wel en vertrekt naar Borley. Of hij er echt klaar voor is zal moeten blijken.

Ik ben gek op Gothic Horror. De uitvinder daarvan is ongetwijfeld Hugh Walpole die in 1764 The Castle of Otranto: A Gothic Story schreef. Andere voorbeelden van Gothic Horror zijn natuurlijk Edgar Allan Poe, Mary Shelley-Wollstonecraft, Bram Stoker en natuurlijk H.P. Lovecraft. Maar er zijn er natuurlijk nog veel meer, Wat dacht je bijvoorbeeld van de Bloedwettenreeks van onze eigen Sophia Drenth, die past ook prima in dit rijtje. En dan doet Kevin Valgaeren, een meer dan succesvolle poging om zich met ‘De Ziener’ in het rijtje der groten te voegen. In zijn eigen nawoord, in dit boek, de verheugende mededeling dat ‘Bloedlijn’, zijn tweede Ziener boek, in het najaar, (om precies te zijn in oktober) als heruitgave zal verschijnen. Ik sta nu al te trappelen van ongeduld!!!

Jos Lexmond

Verhalen van de Fladdertak. Sprookjes, mythen en legenden over betoverde bomen en wonderlijke bossen – Margaretha van Andel/ Marieke Nelissen
Lemniscaat b.v., Rotterdam (2022)
256 pagina’s; prijs 24,99
Omslag & Illustraties: Marieke Nelissen

Voor zover ik weet, ben ik altijd al een sprookjes fan (lees fanaat) geweest. Zo gauw ik kon lezen, leende ik, keer op keer, al de ‘Margriet’ Grootsprookjesboeken uit 1960 (vier stuks waarvan de omslagen groen, rood, geel en blauw (weet iemand dat nog?) waren) van de Geïllustreerde Pers bij het buurmeisje en las tot de stukken eraf vlogen. Maar nooit letterlijk een figuurlijk. Later werden de sprookjes wat minder en hield ik me onledig met sciencefiction. Maar toen ik me steeds meer met het verzamelen van fantastieke verhalen en een database (de gegevens welteverstaan, in Fandata, welke binnenkort online gaat) ging bezighouden, groeide de honger naar de, weliswaar, fantastieke sprookjes ook weer. Ik kan u verzekeren… er zijn heel erg veel meer sprookjes (of volksverhalen, zo u wilt) in de wereld dan diegene die je bijvoorbeeld in de Efteling tegenkomt. Heel erg veel meer!!!

Meteen toen ik gewaar werd van het verschijnen van ‘Verhalen van de Fladdertak’, was ik er als de kippen bij, om er een recensie-exemplaar van aan te vragen. Ik ben zeer onder de indruk van de vormgeving. Prachtig gebonden boek, met een hele mooie kwaliteit papier. Een mooie en gewichtige (letterlijk en figuurlijk) bundel met achtendertig verhalen, van sprookjes, mythen en legenden over betoverde bomen en wonderlijke bossen van overal en nergens, in aandoenlijke hervertellingen, dan wel deels in eigen interpretaties, door Margaretha van Andel. De verhalen zijn magnifiek verlucht met sprookjesachtige, soms paginagrote, illustraties van Marieke Nelissen. De verhalen en illustraties vullen elkaar goed aan en versterken elkaar op een geweldig manier. Ik kom welhaast superlatieven te kort. Dat moet gezegd.

Het is haast onmogelijk een beschrijving van alle verhalen te doen. Een kleine greep waar de verhalen oorspronkelijk vandaan komen. Californië, Canada, Mexico, IJsland, Ierland, Zweden, Finland, Rusland, Botswana, India, Bangladesh en Japan. Ik heb ze niet allemaal genoemd, maar u krijgt zo een beetje een idee. De meeste van de verhalen had ik nog nooit gelezen en kwamen dus als een fijne verassing, maar er waren wel een paar verhalen bij die me bekend voorkwamen en die ik dus in een andere en eerdere hoedanigheid gelezen had. Maar dat was geen enkel probleem. Ik heb er inmiddels al zo veel gelezen, dat ze me allemaal niet echt meer voor de geest staan en het was dus absoluut geen straf ze nog eens te herlezen.

Het zijn allemaal verhalen die iets met de bossen en/of met bomen te maken hebben. Ze zijn niet allemaal fantastiek, maar een kniesoor die daarop let. In zo’n hoedanigheid heb ik nog nooit een sprookjesbundel gelezen. Het is een leuke rode draad dat door dit boek heenloopt. Het ene verhaal is nog mooier dan het andere. Het volgende soms mooier dan de vorige, maar als ik zou moeten kiezen welke het mooist is… dan zou ik ernstig moeten twijfelen tussen ‘De hebberige samoerai’ en ‘De kat die hoofdboswachter werd’. Ik heb geen keuze kunnen maken en houd het er maar op dat ik die twee de mooiste vond, maar de anderen zijn uiteraard ook niet te versmaden.

Achterin het boek nog een aantal verhalen over werkelijk bestaande en beroemde bomen en een uitgebreide bronvermelding waar je in kunt zien in hoeverre de schrijfster zich heeft ingeleefd in de materie. Kortom… als u eens wat anders aan uw kind wilt voorlezen dan de geijkte sprookjes, waar overigens niets mis mee is, dan weet u nu wat u moet doen. Gewoon dit prachtige boek aanschaffen. U doet er zichzelf, maar ook uw kind, een héél erg groot plezier mee.

Jos Lexmond

Joris Bolder – Spoken van Sonsbeek (SF)
Bolder Productions (2021)
279 pagina’s; Prijs: 19,95
Omslag: Sander Slotboom

Normaal gesproken kan ik niet goed weigeren als mij gevraagd wordt een boek, dat in eigen beheer uitgebracht is, te recenseren. Maar meestal ben ik er echter nogal huiverig voor, omdat dit dan meestal een pennenvrucht is, waarop de schrijver uitermate trots is. Dan is het een ondankbare taak voor mij om het slechte nieuws te brengen. Gelukkig is het nog niet vaak tegengekomen, want tot nu toe valt het ontzettend mee. Eigenlijk heb ik nog nooit iemand hoeven vertellen dat hij/zij maar beter nooit meer iets op papier moet zetten, omdat het de prijs van de inkt, het papier en vooral de moeite niet waard is. Gelukkig maar, want niet alleen de schrijver, maar ook ikzelf zou daar doodongelukkig van worden. Op den duur zou ik mezelf gedwongen zien, het hele recensie gebeuren vaarwel te zeggen.

Maar bij een boek als ‘Spoken van Sonsbeek’ is zulks geheel en al overbodig. Niet dat er niets op aan te merken is, dat niet, maar het is een prima verhaal geworden dat er mag zijn. Qua uiterlijk en verzorging is er helemaal niets op aan te merken. Mooie sfeervolle omslagillustratie, prima ingebonden en de kwaliteit van het Nederlands is ook helemaal niets op aan te merken. Dat is ook wel eens anders. Misschien heeft, omdat de redactie in handen was van Sarah de Waard, hier duidelijk iets aan bijgedragen.

Het is een dystopisch verhaal dat zich over zeven dagen uitstrek en zich afspeelt in de buurt van Arnhem. Waarschijnlijk heeft het duidelijk een meerwaarde als je daar in de buurt woont. Ik doe dat niet. Ik ben er hooguit eens langsgefietst toen ik, in het grijze verleden, een tocht maakt van Texel naar huis. Ik hoor u zeggen dat dat niet erg logisch is, want ik woon in Geldrop. Dat klopt. Maar ik ben over houtribdijk van Medemblik naar Emmeloord gereden om duidelijk wat meer van Nederland te zien. De Zevenheuvelenweg bij Nijmegen was ook een doel (én dat heb ik geweten). Hoe dan ook… dan kom je langs Arnhem. Veel herinner ik me er niet van.

Maar goed… ik dwaal af. Zoals gezegd heeft het verhaal een meerwaarde als je daar in de buurt van Sonsbeek woont en een beetje de weg kent. De wereld ligt in puin en een groepje mensen probeert in een apocalyptische wereld te overleven. Waarom de wereld in puin ligt? Daar ben ik eigenlijk niet achter gekomen. Er wordt gesuggereerd dat de afbraak zachtjes aan gebeurde, dus niet met een klap maar zachtjes jankend. Maar elders werd gesuggereerd dat er een alien invasie heeft plaatsgevonden. Dat had ik graag iets duidelijker verwoord gezien, maar verder is er weinig mis met het verhaal. Het dagelijkse gevecht van de groep om te overleven, de jacht op voedsel en de gevechten tegen een leger van een soortement van zombies, zijn spannend en onderhoudend geschreven. Het einde van het verhaal vind ik (om spoilers te vermijden zal ik er verder niets over zeggen) persoonlijk een beetje een anticlimax, maar kan er wel mee leven, al zou ik het toch liever anders gezien hebben.

Al met al toch een goed verhaal, dat met kop en schouders boven een deel van de selfpubbers uitsteekt en dus wat mij betreft, zeker aan te raden.

Jos Lexmond

Afvalligen (DIV)
Godijn Publishing, Hoorn (2022)
323 pagina’s; prijs 18,99
Omslag: Leijp Vormgeving

‘Afvalligen’ is het mooie resultaat van alweer de vijfde jaarlijkse verhalenwedstrijd van Godijn Publishing. Voor mij is het een jaarlijks terugkerend feest en mag tot het einde der tijden doorgaan. Met een hele kleine wijziging kon ik deze recensie hetzelfde beginnen als ‘Nevelkinderen’, de wedstrijd van vorig jaar. Mijn gevoelens over de wedstrijd en de daarbij behorende prachtige bundel zijn ongewijzigd en bijna lyrisch te noemen. Het mooie zit ‘m natuurlijk in de verhalen. Dat staat buiten kijf, maar het allermooiste is natuurlijk wel dat het de enige verhalenwedstrijd is, dat nog resulteert in een bundel met de vijfentwintig mooiste verhalen. Dat zie je nergens meer. De Harland Awards, bijvoorbeeld, is Neerlands oudste Fantastieke verhalenwedstrijd. Vroeger verschenen de beste verhalen daarvan altijd in een bundel uitgegeven door Uitgeverij Verschijnsel van Roelof Goudriaan. Hier (en niet alleen hier) wordt Verschijnsel node gemist. Nu ten dage krijg je de beste vijf te lezen op een e-platform. Misschien leuk voor deze of gene, maar dat WIL IK NIET!!! Ik wil gewoon een papieren exemplaar. De jaarlijkse uitgave van ‘Ganymedes’ van de Stichting Fantastische Vertellingen is natuurlijk een schitterend en onmisbaar initiatief, maar je kunt niet zeggen dat het een verhalenwedstrijd is. Van de Waterloper verhalenwedstrijd, ook toch al zeer bekend inmiddels, verschijnt ook helemaal niets. En als er nog meer zijn… ook helemaal niets. Van de laatsten kan je, als je mazzel hebt, nog een enkel verhaal aantreffen in de EdgeZero jaar anthologie. Dat is mooi natuurlijk, maar er gaan zoveel mooie verhalen aan je neus voorbij als lezer en dat moet eigenlijk maar eens afgelopen zijn! Maar wie, o wie, gaat er in dat gat springen?
Dus… alle lof en eer aan Godijn Publishing. Hopelijk blijven ze dit festijn tot in lengte van jaren doen. Ik ben voor!!!

Dit jaar dus inderdaad weer de vijfentwintig beste verhalen, plus twee bonusverhalen in de bundel die naar de wedstrijd genoemd is: ‘Afvalligen’. Een bonusverhaal van Johan Klein Haneveld, de immer aanwezige juryvoorzitter en van de winnaar van vorig jaar (en dit keer ook jurylid): Krista Noor. Wat me elke keer weer opvalt, zijn het aantal debutanten in elke bundel. Ik heb ze niet geteld, maar het zijn er weer een behoorlijk aantal. De winnaar van dit jaar, Laurens Wittevronghel, is tot nu toe absoluut onbekend maar hopelijk blijft dat niet zo. We zullen alle verhalen eens overlopen.

1.Laurens Wittevronghel – As tot as (SF) Prachtig dystopisch verhaal over een onleefbare wereld. Het leven is zwaar. Magnifiek debuut! 2. Gitta Van Reeth – De Muur en het meisje (SF) Een wachter en een meisje in een vervreemde omgeving. Toch hebben ze iets gemeen. Mooi verwoord dystopisch verhaal over niets ontziende vereenzaming. Het zal erom gehangen hebben wie eerste werd. 3. Patrick Berkhof – Het eerste bloed (SF) Tijdreisverhaal. Et tu Brute, krijgt hier een heel andere betekenis. 4. Frans van der Eem – De thuisvlucht van de verloren dochters (SF) Wat als je knutselt aan het menselijk genoom. Wat krijg je dan? Monsters of mensen of iets anders? 5. Sander de Leeuw – Krabvissen die op tafel liggen (SF) AI, Robots. Weer een goedbedoelde, maar uit de hand gelopen vinding van de mens. Origineel verhaal wat van mij best hoger had mogen eindigen. 6. Robert Tetteroo – De Humanoloog (SF) Meer dan vermakelijk verhaal over een asiel zoekende alien. Briljant in zijn eenvoud en… al is de leugen nog zo snel… 7. Michiel Richards – Het nieuwe land (FA) – Een simpel gegeven met verstrekkende gevolgen. Leuk verteld verhaal over onbestaanbare/bestaanbare dingen. 8. Philippe Noens – Tapas (SF) Familie van? Hilarisch Robison Crusoë verhaal. Kapitein is na een botsing gestrand op een astroïde. Geen eten behalve… . Overleven is een must, en … een vak? 9. Isabella Tjepkema – De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens (RF) Gevallen engelen. Engelen die vragen stellen, Beschermengelen, die wie, moeten beschermen? Je doet het nooit goed. 10. Stefanie Hulst – EQ (SF) Robotdrama. Meer dan aandoenlijke scenes. Prima verhaal dat ook al wat mij betreft best wel wat plaatsjes hoger had mogen eindigen. 11. Anika Riemens – De proef (FA) Loyaliteit of Liefde. Allebei met een L, maar o zo verschillend. Wel een keuze in dit verhaal. 12. Rob Geukens – Mist op Alpaïdis (SF) Ik begreep niet goed wat dit verhaal met afvalligheid te maken had. Overigens wel een beklemmend SF verhaal, maar is het ook af? 13. Karlien Van Houtte – Na de zondvloed (FA) Hebzuchtige goden en gebrek aan water. Er is wat te zeggen voor afvalligheid. 14. Marielja de Geus – De thuisdraak (FA) Een draak als huisdier. Misschien is een hond toch ietsie gemakkelijker. 15. Miriam Ootjers – In de beginne (FA) Fascinerend verhaal over wat er VOOR de schepping gebeurde. Had van mij best een plek in de top tien verdiend! 16. Luc Vos – Herschrijven (SF) Vrij onwaarschijnlijk verhaal. Vreemd dat het dermate hoog geëindigd is. 17. Miriam Ootjers – Geen Anderlaar (FA) Net als het eerdere verhaal (15) van Ootjers, ben ik hiervan ook onder de indruk. Ook een top tien verhaal. 18. Mike Jansen – Genoeg is genoeg (SF) Prima verhaal over een vuilmijner in een verre toekomst op zoek naar schatten uit het verleden. Ook dit had hoger mogen eindigen van mij. 19. Monique Degreef – Beeldenstorm (geen) Fascinerend verhaal over worden wie je bent. Maar naar mijn mening geen fantastiek. 20. Daniel Warmoeskerken – Vruchteloze goden (FA) Na het neerstorten van een vliegtuig leven de overlevenden bij een primitieve stam. Op aarde? De wereld wordt niet verklaard, maar de situatie is indrukwekkend en voor velerlei uitleg vatbaar. Hoe komen ze er uit? 21. Daniel Warmoeskerken – Terra troep (SF) Als je al dacht dat wij zelf behoorlijk veel afval genereren, dan hield je wel stil als je zag wat voor en afval aliens op aarde storten… Leuk verhaal met wat zwakke elementen. Het heeft potentie tot meer. 22. Ronald van Assen – Vlucht naar de vrijheid (FA) Een verhaal dat eigenlijk een roman wil zijn. Het idee is goed, maar wordt duidelijk beperkt door de lengte van het verhaal. Jammer! 23. Peter Hilgen – De elitesoldaat (SF) Verhaal komt niet uit de verf. Het is meer een verslag dan een verhaal en wordt na gelang het vordert steeds onwaarschijnlijker. Jammer, want er zit meer in. 24. Sander Klijn – Koude Stilte (HO) – De titel begrijp ik niet zo en waar het eigenlijk om gaat ook niet, maar verder is het een prima verhaal. Unheimlich gevoel opwekken lukt goed. 25. Julie Ivens – Symbiose (SF) Dystopie, maar verder, eerlijk gezegd, heb ik na lezing geen idee waar het precies over ging. Bonusverhaal 1. Krista Noor – Tweedeling (SF) Terechte winnaar van vorig jaar zou ik zeggen. Fascinerend verhaal over kinderen en het scheiden van hun ouders. Absoluut een must. Bonusverhaal 2. Johan Klein Haneveld – Besmetting (SF) Dystopisch verhaal wat me treurig stemde. Goed als je dat bij me teweeg kunt brengen!

Al met al dus weer een geslaagde anthologie en aldus een geslaagde verhalenwedstrijd. Voor 2023 staat er al weer een nieuwe SF/Fantasy schrijfwedstrijd op het programma. Het thema is CHARLATANS. Voor verder info… kijk op de site van Godijn Publishing (https://www.godijnpublishing.nl/schrijfwedstrijd-schrijfprojecten/schrijfwedstrijd/). Ik kijk al weer met plezier uit naar de komende bundel, met alweer, prachtige verhalen!!!

Jos Lexmond

Amusement en het Spel om de Royalty’s – Antoni Dol (SF)
De superrealiteit, deel 2
IO, Independent Publisher, Amsterdam – (2022)
233 pagina’s; prijs 19,95
Omslag: Antoni Dol

Antoni Dol studeerde af als illustrator, studeerde reclame en was drie jaar freelance illustrator. Daarna werkte hij twintig jaar in de IT voor bekende Nederlandse bedrijven, zo staat op de achterflap vermeld. Prima basis om deze verhalen van ‘De superrealiteit’ te schrijven, lijkt me zo. Of het ook echt noodzakelijk is bij het spelen van de games, dat betwijfel ik. Zelf ben ik geen gamer, nooit geweest en zal het ook nooit worden ook. Als ik mijn kleinzoons, die er wel pap van lusten, bezig zie, dan ben ik blij dat ik er niets mee van doen heb. Ik zou van dat geflits epilepsie krijgen, denk ik. Misschien als ik jonger was geweest. Toen vond ik flipperen wel leuk en het spelletje Pong (een van de eerste videospellen) ging ook wel, als je het tenminste op halve snelheid deed, want anders kon ik het niet bijhouden.

Goed… genoeg daarover, voor jullie een verkeerd beeld van me krijgen. Laten we ons concentreren op ‘Amusement en het Spel om de Royalty’s’. Wat niet op de achterflap staat is dat Antoni Dol een prachtige schrijver is die tot nu ons heel erg originele verhalen bracht, maar dat is natuurlijk niet iets dat je van jezelf zegt. Daarom zeg ik het dan maar.

Zo was de situatie in ‘Reclame en de Kunst van het Hacken’, het eerste deel van ‘De superrealiteit’ dusdanig benauwend op het toekomstige reclamegebied, dat ik er de koude rillingen van kreeg. Het was een prima voortzetting en vooruitzicht op de ontwikkelingen op het reclamegebied, die je je maar kon voorstellen. Angstwekkend ook, maar dat had ik al gezegd. Prachtig!!! In dit tweede deel gaat het, in het kort gezegd over wie de originele bedenkers zijn van het verhaal achter ‘Auxiliary Earth’, een spel waarin spelers op een alternatieve planeet om opnieuw te beginnen. Ondanks dat het verhaal prachtig en meer dan boeiend geschreven is en een onderwerp dat ook zeer goed in een toekomstig wereld past, is de jacht op originele bedenkers, van wat voor verhaal dan ook, en de bijbehorend uitbetaling van de royalty’s, een probleem van alle tijden. Met een beetje aanpassingen en goede wil, zou het verhaal zich ook in deze tijd af kunnen spelen, of zelfs waarschijnlijk wel in het verleden ook. Eigendomsrechten van verhalen of ideeën, daar gaan ettelijke rechtszaken over en worden behoorlijke bedragen aan schadevergoedingen bedongen. Waarschijnlijk zijn er voldoende voorbeelden van dingen waar niet over gevochten wordt, omdat ze niet opgemerkt worden of veel te diep weggestopt zijn om opgemerkt te worden.

Hoe dan ook… hoe goed en boeiend de speurtocht naar de geestelijke vader (of moeder natuurlijk) achter het spel dan ook was, vond ik het tweede deel wel ietsje minder dan het eerste en wel om bovenvermelde reden. Het had geen SF behoeven te zijn en het verhaal zou toch als een huis blijven staan. Dat is jammer, maar de gewone realiteit. Maar… het is toch ook weer tijd om vooruit te kijken. De titel van het derde deel van ‘De superrealiteit’, heb ik in ieder geval al wel gespot. Het gaat ‘Verslaving en de Kick op Bestelling’ heten. Daarmee kan je in ieder geval alle toekomstige kanten mee op. Nieuwe verslavingen met daarbij behorende nieuwe problemen. Ik ben er nu alweer meer dan benieuwd naar. Op zijn website nog de veelbelovende mededeling dat het een serie van potentieel oneindig aantal delen kan zijn en dat hij al een aantal titels heeft genoteerd. Dat belooft!!!

Jos Lexmond

Uitzicht van hoge plaatsen voor de kampioen der weduwe-zusters – Jaap Boekestein (SF)
Sergio Wilhelm Wang-von Luhfthoven
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (2021) Rare boekjes-reeks 61
56 pagina’s; prijs 4,95
Omslag: Ingrid Heit/Fred Hemmes

Van een aantal schrijvers wil ik ECHT alles lezen en Jaap Boekestein is er daar een van. Samen met Tais Teng of alleen… het maakt me niets uit. Echt alles. Wat is het dan is, dat ik alles door mijn ogen wil halen? Zegt u het maar, want ik kan het niet echt (of echt niet) benoemen. Er zit altijd wel een g(r)limlach in en de prachtige titels (die op zich al een verhaal zijn, kijk die hierboven maar weer eens) spreken me altijd aan. Zijn huidige schelm, Sergio Wilhelm Wang-von Luhfthoven, is een van de meest aansprekende en zijn avonturen zijn geweldig. Hij is een mengeling van de Jack Vance detectives, zoals Kirth Gersen uit de Duivelsprinsenreeks, Magnus Ridolph, Miro Hetzel en de superschelm Cugel de Slimme. Maar Jaap heeft een prachtige eigen stempel op de man geplaatst en zo is het een magnifieke dondersteen geworden. Laatst las ik ergens dat Jaap al een 380.000 (of zijn het inmiddels alweer meer) woorden aan verhalen aan deze Sergio gespendeerd heeft, dus waarschijnlijk hebben we nog het een en ander tegoed. Ik kan niets anders dan verlekkerd… “laat maar komen dan”, te zeggen. Inmiddels hebben we in ieder geval al van een vijftal (als ik me niet vergis) stevige verhalen (waarvan een met Tais Teng samen ‘Contrapunt van antieke spiegelbeelden’ als nummer 8 in de Snuffel-reeks (ook van Fantastische Vertellingen) in 2021) mogen genieten. Geen idee hoeveel dat in woorden is, maar het zal de 380.000 niet halen, dus er zit nog wel wat in het vat.

Wat inmiddels het vat ontsprongen is, is ‘Uitzicht van hoge plaatsen voor de kampioen der weduwe-zusters’. Prachtige titel. Alweer!!! Waarin onze von Luhfthoven (wat is dat Luhfthoven toch lastig te tikken, wat doe je me toch aan, Jaap. Gelukkig bestaat er zoiets als cut and paste. Maar er blijft wel zoiets als een eerste keer) zijn zinnen heeft gezet op een woning genaamd ‘De Gulden Pillarium’ wat in de hoofdstad Grand Fanare van Hellesion IV gevestigd is en uitzicht heeft op het Koninklijk Paleis. Het is de meest begeerlijke woning, van de twaalf, in het bezit van Apanthe Lanté en haar zusters. Hellesion VI had een grote aantrekkingskracht op hem en Sergio keerde er graag en vaak terug om zich te koesteren in hetzelfde zonlicht als de keizerlijke familie. Om de gewenste woning te kunnen verwerven willen de dames Lanté dat Sergio hun kampioen wordt bij de jaarlijkse wedkamp op Skillemhanner om de schaal lystram kristallen, wat de hoofdprijs is, te bemachtigen.

Het is het begin van een typisch (en toch ook weer atypisch) Sergio Wilhelm Wang-von Luhfthoven verhaal. Genieten van de eerste hoogdravende letter tot de laatste. Ik weet niet hoe het met jullie is, maar je kan er mij voor uit de dood terugroepen.

Jos Lexmond

Speculatief Magazine 1.1
Goran Lowie, Diksmuide, België (Mei 2021)
243 pagina’s; prijs € 10,00
Samenstelling: Goran Lowie
Vertaling: Goran Lowie
Omslag: Daniele Gay
Verkrijgbaar via: Amazon.de

Dit is het! Dit ‘Speculatief Magazine’ is precies waar ik al jaren, wel… zeg maar gerust decennia, op zit te wachten. Sinds de hausse van buitenlands vertaalde fantastiek opdroogde in de jaren negentig, waren we veroordeeld tot Nederlandstalige Fantastiek, waar overigens helemaal niets mee mis is. Sterker nog… de Nederlandstalige fantastiek heeft juist, misschien juist wel door het ontbreken van vertaalde speculatieve fictie, een gigantische ontwikkeling doorgemaakt. Daar wil ik dus helemaal geen afbreuk aan doen. Maar diegenen onder ons die geen, vooral Engelstalige, verhalen lezen, omdat het Engels in verhalen toch wel iets anders is dan spreektaal of communicatietaal (mailverkeer), waren dus vooral aangewezen op vertaalde verhalen. Fantastieke boeken vind je nog wel eens, soms (goed) vermomd als Thrillers, maar goed… die waren er nog wel en ook nog te vinden als je er een beetje moeite voor deed. En met de komst van Iceberg Books, kwamen daar de vertaalde boeken ook weer uit de verf. Maar verhalen… louw loene. Dus… er kwam bijna niets meer en daardoor bleven we verstoken van trends en prachtige verhalen die Hugo’s, Nebula’s en wat dies meer zij, wonnen. Jammer. Ik heb wel meer dan eens kwijlend naar een prachtige nieuwe anthologie zitten kijken met allemaal nieuwe namen erin die prijzen wonnen en waar ik nooit kennis mee ging maken. Daar ben ik dus maar snel mee opgehouden.

Maar toen… out of the blue en als een donderslag bij heldere hemel, verscheen de mededeling dat ‘Speculatief Magazine’ een feit was. Ik was flabbergasted. Het was goed geheimgehouden, want zelfs bij geruchte had ik er niets over vernomen. Alleen… het zou alleen online verschijnen. Daar schrok ik dan weer van. Snel contact gezocht met Goran en hem ervan overtuigd (en ik was gelukkig niet alleen) dat het ook papier zou moeten verschijnen en hem de mogelijkheid van Amazon.de (alhoewel het bij Amazon.nl ook € 10,00 kost) gewezen. Binnen een paar dagen was het geregeld en kon ik Speculatief Magazine 1.1 al bestellen. Geweldig!!!

Ergens las ik dat de verhalen in dit Magazine niet eerder in het Nederlands verschenen. Maar dat is niet helemaal waar. ‘De stilte’ van George Guthridge was eerder (weliswaar onder het pseudoniem: George Florance-Guthridge) in: ‘De beste SF van het jaar 11’ in 1985 bij Het Spectrum als Prisma 2410 verschenen. En ‘De Ster’ van H.G. Wells verscheen ook al eerder onder die titel in de H.G. Wells bundel ‘Van ruimte en tijd…’ in 1906 bij G. Schreuders en nogmaals in ‘Het ei van kristal’ in 1980, door Bruna uitgegeven. Ook stond het in het tijdschrift ‘Het Beste’ nummer 17 in 1959. Onder de titel ‘De ster der vernietiging’ kwam het ook nog eens in het tijdschrift van Kees van Toorn: ‘Orbit 4’ in 1978. Maar als Goran dat allemaal gemist heeft… dan snap ik dat best wel. Alles verscheen jaren voordat hij geboren was (in 1999) én hij had niet de beschikking over FANDATA. Wij wel, dus het is niet helemaal eerlijk.

Laten we even de inhoud langsgaan met een enkele woord(en) of opmerking mijnerzijds.

Kritzer, N. – Kattenfoto’s asjeblieft (SF)
Prachtig verhaal over een bewust geworden AI. Ze (het?) probeert te leven volgens Asimov’s wetten van de robotica. Ze doet dat door mensen die niet zo’n fijn leven hebben te helpen. De manieren waarop zijn meer dan logisch, maar je moet er maar opkomen. Haar beloning zijn kattenfoto’s, heel veel kattenfoto’s.

Wiswell, J. – Het Nucleaire Ei Instoppen (SF)
Vreemd en kort verhaal, maar wel fascinerend. De wereld houdt zijn adem in. Wat zal er uit het ei komen.

Buckell, T.S. – Het Galactisch Toeristisch-Industrieel (SF)
Zeer vermakelijk verhaal over een taxichauffeur en een alien, die uit zijn taxi springt. Wat als zijn ‘vrienden’ verhaal komen halen? In het verleden heb ik eerder een verhaal van gelijke strekking gelezen. Weet niet meer wat of wanneer. Maakt ook niet uit. Heel erg leuk!!! De naam van de schrijver heb ik eerder gezien, maar van hem was niets eerder in vertaling verschenen.

Ness, M. – Het reigermeisje (FA)
Niet te verwarren met Mara van Ness. Dit is Mari Ness. Sprookjesachtig verhaal over een geliefde die komt en gaat.

Guthridge, George – Stilte (SF)
Dus eerder gelezen, maar geen straf om het nogmaals te doen. Je kunt je natuurlijk afvragen hoeveel er sinds 1985, toen ik het voor het eerst las, is blijven hangen. Niets dus. Maar het is een fascinerend verhaal over menselijke dierentuinen waar laatste overblijfselen van stammen gehouden worden.

Greenblatt, A.T. – De Halte na het Laatste Station (SF)
Meer dan interessant verhaal over die voornamelijk op zoek is… naar wat? De tijd verglijdt, net als de metro, heen en weer.

Vaughn, C. – De Zeereis van Brenya (FA)
Van Vaughn verscheen al eerder wat in vertaling, maar niet dit verhaal. Een reis naar de Goden en terug. De Goden in het Westen.

Brennan, M. – Drijfhout (SF)
Drijfhout! Een prachtige creatie van een samengestelde wereld uit overblijfselen van legio werelden met een smeltkroes van beschavingen. Een worsteling van een volk om te blijven bestaan. Zeer origineel en magnifiek uitgewerkt.

Rose, C.M. – Blues van de Zelfbewuste Wezens (SF)
IJzersterk verhaal en van alle ijzersterke verhalen in dit o, zo gewenste nieuwe tijdschrift is dit de ijzersterkste. Een robotverhaal zonder weerga. Meer van dit, please!!!

Helaas moet ik de gedichten overslaan. Ik heb al eerder gememoreerd (in uitgaven van Fantastische Vertellingen) dat ik er geen verstand van heb en beoordeling dezes graag aan anderen overlaat. Eerlijk gezegd mag de ruimte van mij ook verder ingevuld worden met verhalen, maar ik begrijp dat anderen er wel van kunnen genieten. Het zij u gegund.

Wells, H.G. – De Ster (SF)
Inderdaad dus eerder gelezen, maar absoluut geen enkel probleem dat nogmaals te doen. Blijft prachtig en nog steeds prima te lezen voor een verhaal uit 1898!

Smith, C. – Het Spel van Rat en Draak (SF)
Uiteraard wel andere verhalen van Cordwainer Smith in vertaling gelezen, maar deze niet. Het verhaal is schitterend, vernieuwend én origineel. En dat voor een verhaal uit 1955. Wow!!!

Tussen de verhalen door verhelderende weetjes, overzichten en inzichten van Goran zelf. Interessant leesvoer!

Al met al een schitterende bundel met schitterende verhalen en een dikke aanrader. Er mankeren slechts twee dingen aan Speculatief Magazine. Het eerste is de vermelding van de originele buitenlandse titel, maar daarvan heeft Goran toegezegd dat hij die voortaan zal gaan vermelden (al is die gemakkelijk genoeg, met een klein beetje moeite, terug te vinden) en twee… dat het een viermaandelijks tijdschrift is. Driemaandelijks zou veel beter zijn natuurlijk.

Uiteraard ga ik heel erg hopen dat Goran een mooie en lange toekomst tegemoet gaat met Speculatief Magazine en dat hij maar veel mooie én nieuwe verhalen kan opduikelen. Hij heeft in ieder geval genoeg te putten uit een maagdelijke voorraad die dertig jaar lang opgebouwd en onaangeroerd is gebleven. Het is wel een ‘Hell of a Job’ om alleen te doen, maar als het goed gaat… dan gaat het goed. En dit eerste nummer… ging meer dan goed!!!

Jos Lexmond

Max Moragie – Hoe ons de grond ontnomen wordt (SF)
Stichting Fantastische Vertellingen, Nieuw-Vennep (2021)
Rare Boekjes-reeks 60
66 pagina’s; prijs € 4,95
Omslag: Ingrid Heit
Verkrijgbaar op: https://shop.pr1ma.nl/

De Rare Boekjes-reeks brengt ons steeds weer nieuwe pareltjes en dit is er een van. Prachtig boekje dat ons de rafelranden van ons bestaan laat zien.

In 1984 verscheen een boek getiteld: ‘Niet met een klap maar zacht jankend’ bij uitgeverij Kwadraat in Utrecht. Deze titel had heel erg goed als de ondertitel van ‘Hoe ons de grond ontnomen wordt’ kunnen fungeren. Het was een bundel vol fragmenten en verhalen waarin de wereld zachtjes ten onder ging en niet met geweld zoals een atoomoorlog. Er stonden verhalen in zoals: ‘De machine valt stil’ van E.M. Forster, ‘Het grote gebeuren’ van Belcampo en een fragment van ‘Wij’ van Zamjatin. Het was dus een dystopische anthologie voordat de term zelfs maar verzonnen was. Maar… er stond ook een fragment in van ‘De laatste oever’ van Nevil Shute, waarvan je nou niet kunt zeggen dat het zacht jankend was. Een kniesoor die daar op let natuurlijk.

‘Hoe ons de grond ontnomen wordt’ is dus ook een dystopie. Het gaat allemaal niet met zoveel woorden, maar je voelt dat de klad er goed in zit. Er is van alles en nog wat de laatste, het einde en niet meer aan te komen. Je voelt het verval tussen de woorden omhoog kruipen. De neergang is altijd, sluimerend of niet, op de achtergrond aanwezig en maakt steeds meer opgang.

Prachtig verhaal dat je achterlaat met een unheimisch gevoel. Het is een regelrechte aanklacht tegen onze manier van leven en doen, van onze massa consumptie en er, zonder op de gevolgen te letten er maar op los te leven. Lang leve de lol en die na ons komen zien maar wat er ermee doen. We zullen er iets mee moeten doen, want anders hebben onze kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen geen planeet meer over. Als je ogen hebt, zie je het nu al aankomen. Hopelijk valt het kwartje, door het lezen van dit soort, en soortgelijke, verhalen eens. Misschien is ook een heruitgave van ‘Niet met een klap maar zacht jankend’, het overwegen waard. Aanschaffen, lezen én er iets mee doen!!!

Jos Lexmond