Ruimteschip Aarde vertrekt opnieuw vanuit Eindhoven
Ik wist niet wat ik las: het Evoluon is weer open! Als iets een belangrijke bron is van mijn SF-passie is het dat bekende niet-vliegende object in de vorm van een schotel. SF heeft voor mij altijd te maken met futuristische techniek en wetenschap en met de heropening na 33 jaar is de niet-vliegende schotel voor mij een bron van sentiment en hoop. De eerste expositie RetroFuture van de organisatie Next Nature is een mix van technologie, kunst en natuurhistorie.
Hoe klein ik ook was, ik herinner me heel goed de beeldtelefoon in het vroegere Evoluon. De schotel staat alweer 56 jaar in Eindhoven sinds de opening in 1966. Philips’ showcase voor wat er indertijd mogelijk was maar nog lang niet uitgerold in de maatschappij, maakte een enorme indruk op me. In tegenstelling tot vele scholieren die uit heel Nederland met de klas ernaartoe gingen, weet ik nog dat ik er met mijn ouders was. Ik was niet weg te slaan bij alle apparaten, de wetenschappelijke informatie en de blik op de toekomst die er werd gegeven. Diepgaandere gedachten had ik er indertijd zeker niet bij. Tegenwoordig is dat wel anders en ben ik erg enthousiast over de achtergrond van RetroFuture.
“Het is onze plicht om optimistisch te zijn over de toekomst”, zegt Next Nature-directeur (en filosoof, kunstenaar en oprichter) Koert van Mensvoort er zelf over. “Je kunt zeggen: oei, het gaat helemaal mis met de aarde, maar als je echt begaan bent met de planeet, neem dan de moeite een toekomst te creëren zoals jij die graag ziet. Ik denk dat we al onze verbeeldingskracht moeten gebruiken om te kijken hoe we met elkaar op deze planeet een goed leven kunnen leiden. In RetroFuture verbeelden kunstenaars en andere creatieven de wereld van nu en straks. Zo wordt dat idee van hoe de toekomst er uit kan gaan zien minder abstract en krijgen mensen er meer grip op. Er zijn in de loop van de geschiedenis allerlei toekomstscenario’s geschetst, vaak waren dat doemscenario’s. Aristoteles zei al in de vierde eeuw voor Christus dat de wereld zo vol werd dat die onbestuurbaar zou worden. Paul Ehrlich, beroemd door zijn boek The Population Bomb, voorspelde dat in de jaren 70 van de vorige eeuw miljoenen mensen in het Westen zouden sterven door voedselschaarste. Kijk naar Amerika en andere westerse landen: daar is eerder een overvloed aan eten (obesitas!) een probleem dan een gebrek aan voedsel. Hoe vaak is het einde van de wereld al niet voorspeld? Maar kijk, we zijn er nog. Let wel, ik wil geen naïef happy-clappy verhaal houden en ontkennen dat er grote problemen zijn. Die zijn er absoluut – het klimaat, voedsel, pandemieën, oorlog – en de mogelijkheid benoemen dat het echt mis kán gaan houdt ons scherp. We staan voor grote uitdagingen. Maar angst kan je belemmeren te zoeken naar oplossingen. Het kan leiden tot verkramptheid. Kijk hoeveel de mensheid al heeft bereikt. Dat vind ik heel hoopvol. Ik pleit ervoor onverschrokken de toekomst tegemoet te treden. Er is niet één toekomstscenario, er zijn er meerdere. Wij bepalen zelf waar we uitkomen.”
Waar gaan we naar toe?
Wederom is er in het Evoluon een sterk verband met sciencefiction en wordt de werkelijke wereld verbonden met die van de fantastiek. Waar gaan we als mens naartoe? Futurologie is misschien geen sciencefiction, maar wel een grote voedingsbron ervan. Er zijn tien universele toekomstdromen te zien, inclusief een arbeidsloze maatschappij waar robots alles doen. En het verlangen naar onsterfelijkheid. En sciencefiction komt terug in allerlei voorwerpen, zoals de DeLorean tijdmachine uit Back tot the Future, gevolgd door tientallen geportretteerde beroemdheden als Jules Verne, George Orwell en, uiteraard, Chriet Titulaer die uiteindelijk het meest bekend is geworden door het door hem gepresenteerde tv-programma Wondere Wereld.
De huidige tentoonstelling is opgebouwd uit vier sferen: Mindsphere, Technosphere, Biosphere en Geosphere. Om met die laatste te beginnen, daar gaat het om vragen als: waar komen we vandaan, het ontstaan van het universum en de aarde. In de Biosphere gaat het om wat leven is, hoe het evolueert en het verband tussen leven en technologie. In de Technosphere gaat het om hoe het leven op Aarde door technologie transformeert. Technologie is onze volgende natuur, stellen de samenstellers. In de Mindsphere wordt ingegaan op wat dat alles doet voor je persoonlijke leven. Gaan we samenleven met kunstmatige intelligentie? Ontstaat er een planetair bewustzijn?
Toekomstdromen
Nog een link met SF is de nagebouwde tunnel uit A Space Odyssey van Stanley Kubrick. Hierin zie je hoe toekomstdromen aan de wieg staan van ontwikkelingen. Zoals de toekomstdroom van Leonardo da Vinci uit de 15e eeuw leidde tot het werkelijk beschikbaar zijn van vliegen in de 20e eeuw. Maar het gaat verder in het Evoluon, want ook toegepaste kunst wordt erbij gehaald. Hedendaagse kunstenaars beelden hun versie van tien universele toekomstdromen uit. In Corpus Lava. ‘Melt me in the Afterlife’ van Maison the Faux & Esmay Wagemans, wordt de onmogelijke wens om eeuwig te leven verbeeld. Studio SMACK houdt de bezoeker een spiegel voor met de video Tribe Tower, waar kleurloze, bijna transparante figuren rondjes lopen in een al even kleurloze toren. Ook is werk te zien van onder anderen Studio Drift, Driessens & Verstappen, Floris Kaayk, Audrey Large, Michael Mandiberg en Tabita Rezaire.
We zijn allemaal ‘crew members’ van ruimteschip Aarde. Wat is jouw rol? Wat wordt jouw rol in de toekomst? De tentoonstelling wil je daar onder meer met VR-brillen over laten nadenken. Logisch als je ziet wie de ambassadeurs zijn: wetenschappers, een biotechnoloog, filosofen, schrijvers en filmmakers én astronaut André Kuipers. Kuipers: “Het Evoluon is een uitgelezen plek om vorm te geven aan het ‘ruimteschip Aarde’-plan om alle mensen, jong en oud, een uniek perspectief te bieden op onze planeet en onze toekomst.”
Iedereen astronaut
Ruimteschip Aarde, dat hebben we al vaker gehoord. “Wij zijn allemaal astronauten op het ruimteschip aarde”, zei Wubbo Ockels nadat hij als eerste Nederlander met de Space Shuttle in de ruimte had gereisd. Deze manier van kijken naar de aarde als een ruimteschip was niet nieuw. In 1879 sprak schrijver Henry George in een roman al over de aarde als een ‘goed bevoorraad schip, waarop we door de ruimte zeilen’. In 1965 hield de Amerikaanse diplomaat Adlai Stevenson een voordracht bij de VN, waarin hij benoemde hoe “We samen reizen, als passagiers op een klein ruimteschip, afhankelijk van haar kwetsbare voorraden lucht en aarde.” In diezelfde periode publiceerde architect Buckminster Fuller zijn Operation manual for Spaceship Earth en sprak mediafilosoof Marshal McLuhan de gevleugelde woorden: “Er zijn geen passagiers op ruimteschip aarde, we zijn allen bemanning”.
De organisatie Next Nature zit in 44 landen als internationaal netwerk voor iedereen die interesse heeft in het debat over onze toekomst. Een toekomst waar biologie en technologie met elkaar fuseren. De organisatie wil voorwaarts in de natuur, niet terug naar de natuur. Al die gedachten en ideeën wil het nieuwe Evoluon levend houden. De toekomst is wel tijdelijk, want de huidige tentoonstelling duurt tot eind maart. Daarna komen er nieuwe tijdelijke en vaste tentoonstellingen vanuit het gedachtegoed van Next Nature.
https://nextnature.net/retrofuture
Dit artikel, door John van Duin, is eerder verschenen in HSF (2022/3).