Verbonden – Octavia E. Butler (SF)
Uitgeverij Signatuur, Amsterdam (2020)
362 pagina’s; prijs 26,99
Oorspronkelijk: Kindred, Doubleday, New York (1979)
Vertaling: Ine Willems
Omslag: James E. Ransome/Select Interface (Henk Koop)
Octavia Estelle Butler is vooral een echo uit de jaren zeventig en tachtig uit de vorige eeuw, wanneer haar eerste boek, vertaald in de SFEM reeks van de Arbeiderspers, verscheen. De SFEM reeks was een prachtig initiatief, uitgaven door vrouwen geschreven SF en prachtig vormgegeven, dat maar een kort leven beschoren was. Na zeven boeken, van onder andere Kate Wilhelm, Joanna Russ, Rachel Pollack en uiteraard Octavia Butler met ‘Patroonmeester’ (‘Patternmaster’), alsmede een anthologie, was de koek op. De koek voor Octavia Butler was in Nederland al veel eerder op. In 2006 verscheen haar verhaal ‘Bloedkind’ (‘Bloodchild’) in ‘De Locus Awards’ (The Locus Award For Best Novelette 1985) en dat was het dan voor Octavia Butler in Nederland. Nu in 2022 verschijnt dan eindelijk, en natuurlijk veel te laat ‘Verbonden’. Maar wat een vreugde! Wat een prachtig boek en wat een drama. Beter laat dan nooit, is hier toch absoluut het devies.
Verbonden is een verhaal waarin de sciencefiction, met name het tijdreizen (wel belangrijk), maar wel ondergeschikt is aan wat het werkelijk is: een literaire roman over het onrecht dat gekleurde medemensen is aangedaan in de loop der eeuwen. Gelukkig wordt tegenwoordig steeds meer ‘gekleurd’ weggelaten en blijft alleen mens over. Dat had al veel eerder moeten gebeuren en eigenlijk had onderdrukking als slavernij helemaal nooit mogen plaatsvinden. Toch is het nog geen gemeengoed en we zien ook weer voor en tegenovergestelde excessen, die de verschillen alleen maar weer aanwakkeren. Hopelijk is, in een nabije toekomst, dit allemaal voorbij en kunnen we als normale mensen met elkander samenwonen en leven.
Dat een SF-recensent, als ik, ‘Verbonden’ beoordeel, geeft wel aan, dat dit boek, dit verhaal (of liever misschien de auteur Octavia Estelle Butler), voor SF-gemeenschap belangrijk is. Het verhaal is ondanks (of misschien wel dankzij) het tijdreizen, tijdloos. En het maakt niet uit dat de originele uitgave al in 1979 verscheen. Of het trouwens SF te noemen is, dat is niet echt te zeggen. Er komen geen tijdreismachines, zoals in het verhaal van H.G. Wells of in ‘Back to the Future’, aan te pas. Misschien is Fantasy een betere term. Maar hoe en wat dan ook… het is een aanrader, voor welke tijd en genre dan ook.
De tijdreizen in het verhaal worden gedreven doordat een zesentwintigjarige zwarte vrouw (in 1976): Dana, op de een of andere manier gekoppeld is aan het blanke jongetje Rufus, de zoon van een plantage-eigenaar in 1815. Rufus ligt in het water en als Dana niet ingrijpt, zal hij verdrinken. Ze redt hem het leven en zal dat blijven doen. Ze keert weer terug, lang of kort, naar haar eigen leven in haar eigen tijd en keert weer terug naar het verleden als Rufus weer in gevaar verkeerd. Soms is ze snel weer terug, maar een andere keer blijft ze langer in het verleden en wordt opgenomen in de groep (van achtendertig) slaven van de vader van Rufus. Ze wordt aan het werk gezet en, wat erger is, onderworpen aan dezelfde doctrine waaraan de andere slaven ‘normalerwijze’ onderworpen zijn. Soms leidt dat tot verschrikkelijke tonelen. Het verhaal is prachtig en tegelijk bijzonder confronterend, mensonterend en is eigenlijk niet alleen bedoelt voor Fantastiek liefhebbers, maar voor eenieder. Echt!!! Iedereen dit boek moeten lezen.
De boeken van Octavia Butler worden recentelijk weer over de hele wereld opnieuw uitgegeven. Ik zou het meer dan toejuichen als al haar boeken in het Nederlands vertaald zouden gaan worden.
Jos Lexmond