De puzzel van Horizon Zero Dawn – Eddie A. van Dijk
Een wereld kan een mysterie zijn: een puzzel om op te lossen voor zowel de personages in die wereld als voor de lezer, kijker of speler. Deze manier van wereldopbouw is niet zonder risico. Als het uiteindelijke antwoord onbevredigend is, kun je rekenen op een negatieve reactie van je publiek en hoe langer je het antwoord uitstelt, hoe groter dat risico wordt. Als het antwoord te voorspelbaar is, word je hele wereld te voorspelbaar en wellicht zelfs een cliché. Maar als het werkt dan kan dat moment van besef juist uitzonderlijk krachtig zijn. Zo’n moment beleefde ik begin 2017 tijdens het spelen van Horizon Zero Dawn, een computerspel ontwikkeld door het Amsterdamse Guerrilla Games en gepubliceerd door Sony Interactive Entertainment.
Het moment dat de puzzelstukjes op hun plaats vielen en ik het antwoord op het mysterie zag, vond plaats op ongeveer een derde van het spel. Daarbij kwam ook het besef hoe zorgvuldig de hints gepresenteerd werden in bijna alle aspecten van de wereld. En ook dat het spel mij had weten te overtuigen om de voorgeschotelde wereld serieus te nemen. Om er over na te blijven denken, zelfs als ik de controller had neergelegd. Het was, al met al, een prachtig staaltje wereldbouw. Niet slecht voor een spel over een jonge vrouw die met pijl en boog jaagt op robotdinosaurussen.
Horizon Zero Dawn is gebaseerd op een beeld dat in eerste instantie onzinnig lijkt: een post-apocalyptische wereld waarin pre-industriële volkeren leven naast, en jagen op, robotdinosaurussen. De kracht van het spel, vanuit een wereldbouwperspectief, is dat het dit beeld weet te plaatsen in relatief harde SF. Het is geen diamantharde SF door de concessies die voor het medium computerspel gedaan moeten worden, maar het gaat een stuk meer die richting op dan het basisconcept doet vermoeden.
Iedere post-apocalyptische wereld heeft drie vragen aan de basis liggen. Hoe is de oude wereld vergaan? Hoe heeft de mensheid het overleefd? Hoe nu verder? In veel gevallen worden de eerste twee vragen vrijwel direct beantwoord. Het gaat juist om die derde vraag. Horizon Zero Dawn draait dit om. Het vinden van de antwoorden op die eerste twee vragen vormt de drijvende kracht van het plot.
De eerste hint die gegeven wordt, is dat het uiteindelijke antwoord te maken heeft met de mensen. In het eerste gedeelte van het spel komen de robotdinosaurussen al wel voorbij, maar spelen ze eigenlijk geen belangrijke rol. We ontmoeten de hoofdpersoon van het spel, Aloy, als baby. We nemen voor het eerst echt controle over haar als zij op zesjarige leeftijd in een ondergrondse ruïne van de oude wereld terecht komt. Daar krijgen we de eerste hints over de oude wereld. De mensen in deze bunker hebben zelfmoord gepleegd. Waarom? Dat is een vraag die expliciet door Aloy zelf gesteld wordt en het spel daarmee dus impliciet aan de speler stelt.
In de daarop volgende scenes leren we samen met Aloy hoe we moeten jagen op robotdinosaurussen. We zien hier hoe een groep grazende robotpaarden door robotraptors worden beschermd. Er wordt bij de eerste echte introductie van de robots dus al verwezen naar een belangrijk gegeven: de robots hebben een eigen ecosysteem. Naarmate we de wereld verder verkennen, nu met Aloy als jonge vrouw, zien we dit systeem in werking. De robots worden vervaardigd in volledig geautomatiseerde, en voor mensen afgesloten, fabrieken. Ze vergaren grondstoffen, bewaken elkaar, recyclen kapotte soortgenoten. Dit alles wordt gecoördineerd door Tallneck robots met hun schotelhoofden. Er zijn niet alleen robotdinosaurussen maar ook robots gebaseerd op katachtigen, paarden, herten en meer. Het organische ontwerp van de robots komt keer op keer terug. Maar er zijn ook andere robots, de Corruptors, de gigantische Metal-Devils en de Deathbringers met een militaristische, hoekige esthetiek.
Het duurt niet lang voordat wij samen met Aloy leren dat deze tweede categorie robots de wereld heeft vernietigd. Tijdens het verkennen van het hoofdkwartier van Faro Automated Solutions leren wij dat dit oorlogsdrones waren. Een zwerm Farodrones was volledig autonoom, met mobiele fabrieken, en de mogelijkheid om, in noodgevallen, organisch materiaal om te zetten in brandstof. Het zal niemand verassen dat dit wel fout moest gaan. Een bug in een softwareupdate resulteerde in een oncontroleerbare zwerm. Als de zwerm niet tegengehouden werd zou de volledige biosfeer op aarde binnen amper twee jaar vernietigd zijn. We hebben hier dus te maken met een macro-variant op het ‘grey goo’ scenario. Ted Faro, de directeur van Faro Automated Solutions, probeert het in eerste instantie verborgen te houden terwijl hij zoekt naar een oplossing. Uiteindelijk vraagt hij voormalig werkneemster Elisabet Sobeck om naar een antwoord te zoeken. Sobeck komt met een antwoord dat Faro in eerste instantie niet kan accepteren. We hebben dus een antwoord op de eerste vraag: hoe is de wereld ten einde gekomen? Maar de speler wordt ook weer gewezen op die tweede vraag: hoe heeft de mensheid het overleefd? Wat was Sobecks antwoord?
De volgende ruïne die Aloy doorzoekt is de zogenaamde Grave Hoard, een basis in de verdediging tegen de ‘Faro Plague’, zoals de zwerm oorlogsdrones genoemd wordt. Hier leren we dat het doel van Operation Enduring Victory is om tijd te winnen zodat de wetenschappers van Project Zero Dawn hun werk kunnen afmaken. Dit project zou een einde maken aan de zwerm. Maar we leren ook dat er veel informatiemanipulatie gaande was rondom deze militaire operatie en dat de situatie alleen maar hopelozer werd.
Op het moment dat Aloy vanaf de Grave Hoard via de tentakels van een Metal Devil afdaalde naar de vallei, zag ik het antwoord. Er waren natuurlijk meer hints geweest zoals de dieren in deze wereld: vossen, konijnen, everzwijnen en allerhande kleinere zoogdieren, vogels en insecten, maar geen grote herbivoren of roofdieren (afgezien van mensen). Ook komen dezelfde dieren voor in verschillende klimaatzones. Dit zou het gevolg kunnen zijn van de beperkingen van een computerspel, maar het gebrek aan herten en wolven, die anders te pas en te onpas in computerspellen voorkomen, maakt dat onwaarschijnlijk.
Voor mij waren de metalen bloemen het cruciale puzzelstukje. Het verzamelen van deze bloemen, elk voorzien van een driehoek van bloesems en een fragment poëzie, is een optionele opdracht die je kan volbrengen tijdens het verkennen van de wereld. In feite is zo’n bloem de eerste robot die je ziet nadat je Aloy kan besturen. Deze bloemen zijn duidelijk bedoeld om flora te verspreiden. Maar hoe past dat in het geheel? Er was maar een mogelijkheid. Het antwoord dat Elisabet Sobeck had gevonden op de vraag hoe de mensheid de Faro Plague zou overleven is heel simpel. Het antwoord is: niet.
Er is niet ingezet op het verslaan van de Faro Plague. Project Zero Dawn was niet een wonderwapen dat de dronezwerm zou vernietigingen. Het is een project om iets te doen met wat er overblijft nadat de Faro Plague alle schade die het kan doen heeft gedaan: een levenloze planeet waarop we zeker weten dat er leven mogelijk is. Project Zero Dawn is een geautomatiseerd terraforming project en de robotdinosaurussen maken daar onderdeel van uit.
Als dit het enige was dat Horizon Zero Dawn goed deed dan zou ik niet, ruim een jaar na het uitkomen van het spel, erover willen schrijven. Het idee van een wereld met pre-industriële volkeren en robotdinosaurussen als uiting van terraforming na de complete vernietiging van de aardse biosfeer vormt de basis van de verdere wereldbouw. Zowel de oude wereld (onze nabije toekomst), de niet nieuwe wereld, als de Faro Plague en Project Zero Dawn worden in detail uitgewerkt. Project Zero Dawn, de werking van het terraforming-proces, en het lot van de mens in die laatste maanden voor de apocalypse wordt met zo nu en dan schrijnende fragmenten geschetst. De nieuwe wereld is beeldschoon vormgegeven met veel aandacht voor de materiële cultuur van de verschillende volkeren. Er wordt ook uitgelegd waarom deze volkeren geen toegang hebben tot de kennis van de oude wereld. Dit alles in combinatie met de vermakelijke spelervaring maakt Horizon Zero Dawn tot een van mijn favoriete computerspellen van de afgelopen jaren en een van de meest fascinerende SF-werelden die ik in tijden ben tegengekomen. Ik hoop deze inspirerende SF-wereld dan ook nog vaker te kunnen bezoeken.
Gelukkig ben ik niet de enige die onder de indruk is van dit spel. Horizon Zero Dawn is op het moment van schrijven ruim zeven miljoen keer over de toonbank gegaan. Daarnaast heeft het meerdere prijzen gewonnen waaronder het Gouden Kalf voor Beste Interactive 2017 en de Writers Guild of America Award voor Outstanding Achievement in Writing for Videogames.
Eerder verschenen in het proefnummer van HSF (2018/X).