Ze weten niet wat ze doen (SF)
Jussi Valtonen
Uitgeverij Signatuur, Amsterdam (2016)
603 pagina’s; prijs 19,95
Oorspr.: He eivät tiedä mitä tekevät (Tammi Publishers, Helsinki – 2014)
Vertaling: Annemarie Raas
Omslag: Dog and Pony
Jussi Valtonen studeerde psychologie, theoretische filosofie en Engelse filologie aan de universiteit van Helsinki. Ook studeerde hij af in de neuropsychologie aan de John Hopkins University in de Verenigde Staten. Hij is vader en in zijn vrije tijd speelt gitaar in twee rockbands. Hij debuteerde in 2003. Dan weten we een beetje over wie we het hebben. Dit boek is bekroond met de prestigieuze Finlandia Prize 2014 en is meteen ook Finlands beste verkocht boek van 2014.
Er zijn boeken die me de kriebels geven en dan bedoel ik niet de horror, maar boeken die ons een mogelijke toekomst voorschotelen die me angst aanjaagt. Dat is me in de loop der jaren al verschillende malen overkomen.
In de jaren tachtig had ik dat met het boek ‘De tijd van de jeneverbes’ van Kate Wilhelm. Dat was milieu SF die een toekomst beschreef waarin de wereld zwaar vervuild was en geteisterd werd door klimaatverandering. Dat bracht een migratiegolf op gang in de Verenigde Staten en het een dergelijke toekomst maakte me bang. Ik werd net geen milieuactivist. In de jaren negentig kwam de cyberpunk, van onder andere William Gibson, een sciencefiction genre dat zich richtte op computers en informatietechnologie, vaak in combinatie met een afbreuk van de sociale orde. Dat leverde zwarte en deprimerende beelden van een wereld die me ook al niet heel erg kon bekoren, maar die zo realistisch was, dat het me de koude rillingen bezorgde en waarvan ik welhaast depressief werd. En nu dus ‘Ze weten niet wat ze doen’.
Het verhaal begint in 1994, het tijdstip waarop het internet populair wordt en dat afgewisseld met gebeurtenissen in een nabije toekomst (vijf jaar hooguit?). Het verhaal wordt afwisselend in vernoemde tijden verteld en het verhaal uit het verleden haalt langzaam de tijd in het heden, de nabije toekomst dus, in.
Joe Chafeski, een jonge Amerikaanse Neurowetenschapper ontmoet tijdens een conventie in Finland: Alina. Na een heftige nacht samen blijkt Alina zwanger te zijn van Samuel en Joe, netjes als hij is, voelt zich gedwongen om bij haar te blijven en een vader voor Samuel te zijn. Maar hoe hij het ook probeert… het is onmogelijk voor hen om aan Finland te wennen. De lange koude, donkere winters, de korte zomers en er is geen werk voor hem in Finland dat hem kan motiveren. Zijn werkterrein ligt in Amerika en op een gegeven moment verlaat hij Alina en Samuel om zijn droom te volgen.
In zijn eigen toekomst wordt hij geconfronteerd door bedreigingen van dierenactivisten en wordt zijn zorgvuldig opgebouwde leven volledig overhoop gegooid. Door een telefoontje van Alina begint Joe te vermoeden dat Samuel, zijn zoon uit Finland die hij een twintig jaar geleden achter heeft gelaten, achter de dreigementen zit. Joe probeert met de activisten een dialoog aan te gaan, maar daarmee wordt het onbegrip alleen maar groter. Tegelijkertijd komt Joe erachter dat een marketingbedrijf zijn dochters, die uitgekozen zijn als proefkonijnen, via een apparaatje, de iAm (die de iPhone en sociale media totaal gaan vervangen en rechtstreeks op het centrale zenuwstelsel werkt) en psychoactieve middelen te gebruiken om niet alleen hun prestaties te vergroten, maar ook hen te beïnvloeden om bepaalde trends te volgen. De hele reclamewereld staat op het punt deze ontwikkelingen te volgen. Er zijn zelfs al experimenten om kinderen te voorzien van VMPVC-dendriet-optimizers, een soort drugs, waarmee het functioneren van de cellen in de voorhoofdskwabben te finetunen en zo beter met de iAm kunnen functioneren.
Het is een geweldige roman die een mogelijke toekomst voorspelt, die je aan kan zien komen. Zoals gezegd… ik kreeg er de kriebels van. Als ik naar mijn kleinkinderen kijkt in combinatie met een iAm, dan word ik er helemaal eng van. Laat dit boek een waarschuwing zijn.
Het is ook een verhaal over miscommunicatie, het langs elkaar heen leven en onbegrip. Laat dit boek ook een les zijn om het niet zover te laten komen.