Cloud; Rob Hart; Karakter Uitgevers B.V.; 2019; oorspronkelijke titel The Warehouse; 421blz.; € 21,99; vertaling: Henk Moerdijk; opmaak binnenwerk: Michiel Niesen, ZetProducties; omslagontwerp: Select interface; omslagbeeld: Getty Images
Boeiende thema’s teleurstellend uitgewerkt?
Cloud Inc. (of gewoon “Cloud”, zoals het op de titelpagina wordt getiteld, of “The Warehouse”, zoals het tussen haakjes ook nog heet) laat afwisselend drie personages aan het woord: via zijn blog is er Gibson Wells, die het bedrijf Cloud Inc. heeft opgericht en groot gemaakt, een beetje als Steve Jobbs maar ook weer anders; en daar tegenover zijn er Paxton en Zinnia, werknemers van het bedrijf. Het verhaal begint wanneer Gibson Wells – met een vermogen van 304,9 miljard dollar de op drie na rijkste man ter wereld – via een blog bekend maakt dat hij ongeneeslijk ziek is en nog maar een beperkte tijd te leven heeft. Dat is ook het moment dat Paxton en Zinnia zich aanmelden om in dienst te treden bij Cloud en beide met succes de testen doorstaan. Paxton wordt aangenomen als beveiliger, Zinnia als productiemedewerker.
Cloud is de allesomvattende totale webshop, met een aantal magazijnen van waaruit de bestellingen met drones in een mum van tijd worden geleverd. Die magazijnen zijn steden op zichzelf; een soort van campussen waar de productiemedewerkers vanuit management-oogpunt optimaal op hun werk worden gericht. Optimaal houdt in: zo winstgevend mogelijk. Dus met zo weinig mogelijk kosten (kleine woonruimtes, minimale gezondheidszorg etc.) en al het verdiende geld besteden aan het bedrijf. Want de producten van deze webshop zijn voornamelijk van Cloud zelf, zoals Albert Heijn in alle productsoorten zijn eigen ‘huismerk’ heeft. En omdat al die productiemedewerkers zo kostenefficiënt bij elkaar wonen, zijn er allerlei andere disciplines nodig, van facilitaire dienst, beveiliging, research & development tot chauffeurs en koks. Een complexe, bijna geheel van de buitenwereld afgesloten gemeenschap als resultaat van een allesbepalende marktwerking. Want Gibson Wells, die van mening is dat hij de wereld alleen maar goeds heeft gebracht, heeft zeker drie presidenten van zijn gelijk weten te overtuigen.
De hedendaagse American Way of Life verder doorgevoerd, ofwel de Amerikaanse bedrijfsvoering die ook in Nederland steeds breder ingang vindt, waarin uiteindelijk alles voor de aandeelhouder is, waarin we geen “personeelszaken” meer hebben maar “HRM”, humans are resources management. Alleen het voordeel van een klein groepje rijken, voor de rest is niets belangrijk, ook niet het milieu, de samenleving of wat dan ook.
Rob Hart toont ons deze wereld via zijn drie personages, vooral via Paxton en Zinnia, die een relatie met elkaar krijgen en aan het eind met Gibson Wells geconfronteerd worden. In een vlot leesbare stijl vertelt hij hoe deze wereld in elkaar zit, hoe die zijn werknemers opzuigt.
Paxton had na zijn loopbaan als gevangenisbewaarder een eigen bedrijf, dat door Cloud kapot werd gemaakt via de allesbepalende marktwerking maar vooral door het voordeel van meer geld. Hij beschouwt zich als een uitvinder en denkt vanuit een stabiele situatie van een inkomen weer nieuwe uitvindingen te kunnen bedenken. En hij hoopt bij gelegenheid Gibson Wells eens te kunnen vragen waarom die zijn bedrijf kapot heeft gemaakt, waarom Cloud zo nodig dat dingetje wat hij had bedacht ook moest gaan maken en daarbij de patenten
Van Zinnia is vanaf het begin duidelijk dat ze daar met een opdracht is; spionage of sabotage, maar van wie die opdracht komt en wat ze precies moet doen, wordt niet duidelijk. De achtergrond van Zinnia blijft onbenoemd; wie is ze, waar komt ze vandaan, heeft ze familie, relaties? Het blijft allemaal buiten beschouwing, net zoals bij Paxton het verleden eigenlijk ook nauwelijks wordt uitgediept.
De personages krijgen niet echt diepte, ze blijven wat vaag. Hart richt zich vooral op hun doen en laten, en dat doet hij op een dusdanige wijze dat je accepteert dat je ze eigenlijk alleen van de buitenkant ziet, net zoals je collega’s, buren, clubgenoten toch vooral van de buitenkant leert kennen.
De spanningsbogen in het verhaal zijn duidelijk. Zinnia die iets wil uitspoken krijgt een relatie met beveiliger Paxton. Ze bewegen in een wereld waarin iedereen voortdurend in de gaten wordt gehouden en gestuurd via verplicht te dragen polsbanden, zoals Google Maps via onze smartphones ook voortdurend weet waar wij zijn, maar er is toch ook een gat in die beveiliging, want er is een drug en er is een vermoeden dat sommigen de controle van de polsband kunnen ontwijken. En je weet dat er een confrontatie gaat komen met de grote rijke eigenaar. Er is ook een verschroeiend buiten, waar het niet goed leven is en dat dan ook vooral wordt genegeerd, de focus nog meer op de afgesloten wereld van Cloud richtend. En dan komt het verhaal door de acties van Zinnia in een stroomversnelling, ontdekt ze nog een aantal geheimen en eindigt het met een anticlimax, met een einde dat wat mij betreft te vaag blijft. Alleen de deprimerende situatie waarin Paxton terecht komt vind ik heel sterk beschreven.
De achterflap meldt dat Publishers Weekly het “een intelligente Orwelliaanse roman” noemde en concludeerde dat de wereld die Hart schetst het “waarschuwende verhaal memorabel en sterk” maakt. Het verhaal dringt de vergelijking met dystopisch werk als van Orwell en Huxley ook nadrukkelijk op door het expliciet te hebben over de verkoop van deze boeken. De aannames en conclusies daarover zal ik niet verklappen, want ze weerspiegelen de clue van de hele roman. En ja, de beoordeling van Publishers Weekly is terecht. Cloud Inc is een intelligente Orwelliaanse roman. En het verhaal is waarschuwend en memorabel. En het is vaardig geschreven en het leest vlot. De teloorgang van het milieu bijna geheel buitten het verhaal te houden, en het toch zo duidelijk aanwezig te laten zijn, dat vind ik sterk. De afwikkeling van de grote dystopische romans en het in het verlengde daarvan plaatsen van de situatie waarin Paxton uiteindelijk terecht komt, ook dat vind ik sterk.
En toch…
Het mist intensiteit. Sommige dingen blijven teveel in de lucht hangen, zoals de verzetsbewegingen buiten en binnen de Cloud-gemeenschap. De ontdekkingen van Zinnia wanneer ze op weg gaat om haar sabotagedaden te plegen, komen iets teveel uit de lucht vallen en dragen niet echt bij aan het thema van het verhaal. Misschien is het gewoon iets te Amerikaans, maar dan wel van een Amerikaan met het hart op de juiste plaats en een schrijfvaardige hand.
Paul van Leeuwenkamp